Bij de Nederlandsche Arbeidsdienst werd nationaal-socialistische sport beoefend

Op 23 mei 1941 was de oprichting van de Nederlandsche Arbeidsdienst. Er werd niet alleen hard gewerkt, maar ook gesport – geheel volgens de nationaalsocialistische gedachte. Ook in Workum zat een kamp. 

Foto via de WO2 Beeldbank, uit de collectie van het NIOD

In meer dan 125 jaar hebben heel veel verschillende sporttradities bestaan met ieder een eigen invulling. De volgers van de topsport maken zichzelf graag wijs dat sport en politiek gescheiden werelden zijn, waar de vooroorlogse socialistische traditie er juist van overtuigd was dat die één geheel vormden. Binnen het fascisme en nationaalsocialisme deden de mannen aan sport als voorbereiding op de gevechten aan het front. De vrouwen hadden als doel om een gezond lichaam te ontwikkelen, gebaseerd op de voortplanting van het zuivere ras. Aan die vreselijke traditie is gelukkig een einde gekomen na de Tweede Wereldoorlog.

Bij de Nederlandsche Arbeidsdienst is die opvatting heel duidelijk zichtbaar, in 1941 door de Duitse bezetter opgericht om het land te bewerken. In eerste instantie was deelname van jongemannen nog vrijwillig, maar vanaf 1942 werden er steeds meer opgeroepen voor de verplichte arbeid. Als symbool werd gekozen voor een spade die werd gedragen als een geweer, een duidelijke verwijzing naar de nationaalsocialistische ideologie.

De Nederlandsche Arbeidsdienst was geen specifieke sportorganisatie, maar sport kreeg wel veel aandacht. ‘Dezelfde geest, die heerscht op het sportveld, heerscht op het exercitieveld. Sportief worden de oefeningen opgevat en allen werken samen om een zoo gunstig mogelijk resultaat te verkrijgen.’ De arbeiders moesten zélf hun velden aanleggen, waarop ze een sportinsigne konden verdienen na het afleggen van verschillende testen.

It Romme Fjild

Door heel het land lagen er kampen van de Arbeidsdienst. In Workum was It Romme Fjild één van de belangrijkste Arbeiderskampen, waar honderden hectares grond bij het IJsselmeer werden ingedijkt. Iedere lichting bestond uit bijna 200 jongemannen voor een verblijf van ongeveer 5,5 maand.

Op 14 januari 1944 bracht De Friesche Courant een bezoek toen er zo’n lichting arriveerde. ‘Een rumoerig stel Hollanders, met al de branie, waarover een groote-stads-bewoner van dien leeftijd heeft te beschikken, knapen, met zin aan een gijntje, aan wat heibel desnoods, knapen, die in ieder geval steeds zullen probeeren, hoe groot de autoriteit van de hooger gestelden is.’

Deze jongens werden geregistreerd, in ploegen verdeeld en ondergebracht bij hun kampcommandant. Er was weinig ruimte voor grapjes, bleek al snel. ‘Ze waren zichtbaar onder den indruk gekomen van de nieuwe omgeving van de vele mannen in uniform, van de wijze, waarop die zich gedroegen, van de discipline, kortom, van alles, wat ze zagen en niet kenden.’

Fotoserie

In 1942 en 1943 werden er in dit kamp in Workum tientallen foto’s gemaakt, die als ansichtkaart werden uitgegeven. Die waren bedoeld voor propaganda en schetsten daarom een geïdealiseerd beeld van orde, tucht en verbondenheid. Op een aantal van die afbeeldingen speelt een bruggetje een rol, waarover de arbeiders marcheren met een schop over de schouder.

Het waren soms ook echt mooie foto’s, zoals van de groep mannen die voor hun ochtendmars over datzelfde bruggetje renden, met ontbloot bovenlichaam, zoals voorgeschreven in de zomer. Het is een prachtige foto, maar wél propaganda, door mij gebruikt op de voorpagina van mijn boek Door Wilskracht Zegevieren over sport in de Tweede Wereldoorlog.

Na de Bevrijding werd dit kamp afgebroken. Op dit terrein kwam in 1953 het verzorgingshuis Mariënacker met bijbehorend park.