Na het uitbreken van de Joegoslavische burgeroorlog kwam er geen reactie van de internationale sport
Het is zeer onwaarschijnlijk dat internationale sportorganisaties zelf actie ondernemen tegen Rusland als agressor in de oorlog in Oekraïne. Dat deden ze dertig jaar geleden ook niet tijdens het begin van de bloedige burgeroorlog in Joegoslavië. Pas na grote politieke druk volgde een sportieve boycot.
Foto Ken Mayer van een vernielde tank in april 1992, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Na de Russische inval in Oekraïne is het een kwestie van tijd voordat het debat start om Rusland uit de internationale sportwereld te zetten. Het is alleen niet aannemelijk dat organisaties als het IOC en de FIFA daarvoor zelf het initiatief zullen nemen, maar dat die pas in actie zullen komen na grote politieke druk. Precies hetzelfde gebeurde namelijk in 1992 na het uitbreken van de burgeroorlog in Joegoslavië.
Sportieve splitsing
De eerste scheuren in de Joegoslavische sport vielen al in de zomer van 1991. Tijdens de Spelen van de Middellandse Zee stapten 26 Slovenen op uit de Joegoslavische ploeg, na een oproep van hun eigen regering. Nog in diezelfde zomer trok Kroatië zich terug uit het Joegoslavisch Olympisch Comité en de andere federale sportbonden. De blik werd gericht op de Olympische Spelen van 1992, zowel de Winterspelen in Albertville als de Zomerspelen in Barcelona. “Wij weten dat het een lange moeilijke strijd zal worden dat te bereiken.” Als een wat loze reactie zei de Joegoslavische Sport Unie daarna dat er geen Kroaten meer mochten meedoen aan internationale sportwedstrijden.
De volgende tak die van de olympische boom viel was Slovenië, dat in oktober 1991 zijn eigen olympische comité oprichtte. Ondanks dit sportieve verval bleef IOC-voorzitter Juan Antonio Samaranch ervan uitgaan dat zowel de Sovjet-Unie als Joegoslavië ieder met een gezamenlijk team mee zou doen aan de komende Spelen. Hij piekerde er in ieder geval niet over om de nieuwe comités te erkennen voordat de internationale gemeenschap dit had gedaan.
Ook de internationale voetbalgemeenschap hield afstand en deed gewoon de naam van Joegoslavië in de kokertjes voor de loting van het EK voetbal in Zweden. Daarna veranderde echter alles in hoog tempo door gebeurtenissen in politiek, diplomatie en op het slagveld. Begin 1992 erkende Europa de onafhankelijkheid van Kroatië en Slovenië, waarmee ze konden deelnemen aan de Winterspelen in Albertville. Met weinig succes trouwens, want er werd geen enkele medaille gewonnen. “De politieke veranderingen en de druk van de gebeurtenissen bleven niet zonder invloed,” zeiden de Slovenen na afloop. “Toch zijn we tevreden.”
De zomer van 1992
Op 30 mei 1992 stemde de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties over Resolutie 757, waarin werd vastgelegd dat er een boycot kwam voor Joegoslavië, inclusief de sport. De Joegoslavische voetballers waren op dat moment al in Zweden en hadden zelfs een eerste training gehad. Desondanks werd de ploeg uitgesloten voor het EK, dat op 10 juni begon. De FIFA en de UEFA hadden als enige keus het volgen van de VN. Denemarken stond klaar als vervanger en zou dat toernooi zelfs winnen. (Oh ja: de Deense voetballers werden hiervoor niet van het strand geplukt, want de competitie was nog in volle gang.)
Ook de andere internationale sportorganisaties volgden de VN, behalve het Internationaal Olympisch Comité. Deze organisatie nam rustig de tijd om een en ander te bestuderen. Spanje echter, als organiserend land, kwam begin juni al met de verklaring dat Joegoslavië alleen onder de olympische vlag mocht deelnemen in Barcelona.
Pas een week later schaarde Samaranch zich achter de Spanjaarden, maar een definitief besluit was nog steeds niet genomen. Dat gebeurde pas op het allerlaatste moment, vlak vóór de openingsceremonie. Achter en voor de schermen woedde namelijk een strijd tussen de VN en het IOC over de interpretatie van de resolutie, die Samaranch niet zomaar wilde overnemen. “Wij moeten de besluiten volgen waar alle staten in de wereld bij betrokken zijn. Maar wij hebben ook de plicht om te proberen de atleten te helpen. Ik vind het recht om deel te nemen aan de Olympische Spelen heilig. Het is onze plicht te proberen de atleten te helpen. Ik ben er van overtuigd dat alle regeringen in de wereld hetzelfde zullen vinden: de atleten beschermen in plaats van hen te bestraffen.”
G-7
Twee weken voor de openingsceremonie spraken de politieke leiders van de zeven grote landen van de G-7 over het probleem. Op verzoek van de Britse premier John Major ging er een brief naar Samaranch over de mogelijkheid van individuele deelname aan de Spelen. Het lijkt op een diplomatiek offensief op het hoogste niveau, want meteen daarna nam het IOC dit voorstel over.
Alleen de VN moest nog worden overtuigd en daarvoor kwam Samaranch met de list door Bosnië-Herzegovina uit te nodigen voor deelname aan de Spelen met eigen vlag en volkslied. Het Olympisch Comité van dat land bestond toen pas vier weken!
Macedonië kreeg een onafhankelijk team, net als de Rest-Joegoslavië, ofwel Servië en Montenegro – allen zonder eigen vlag en volkslied. Slovenië en Kroatië waren er wel zelf bij, net als bij de Winterspelen. Joegoslavië was definitief uiteengevallen, ook op sportief gebied.
Dit precedent van dertig jaar geleden laat zien dat er heel weinig kans is dat internationale sportorganisaties zelfstandig zullen overgaan tot een sportieve boycot van Rusland als agressor in Oekraïne. Ze zullen aanvankelijk een beroep doen op politieke neutraliteit, wat er in de praktijk op neerkomt dat ze altijd de kant kiezen van de zittende macht, ook als die een zelfstandig land binnenvalt of genocide pleegt – zie ook China. En dat is dan ook de reden dat we voorlopig niets hoeven te verwachten van het IOC of de FIFA.
Tijdlijn
1 juli 1991: De 26 Slovenen van Joegoslavische ploeg op de Spelen van de Middellandse Zee gaan naar huis. Zij geven gehoor aan de oproep van hun regering de Spelen te boycotten. “Het zou een schande zijn om in de huidige situatie de Joegoslavische kleuren te verdedigen,” aldus één van de Slovenen.
2 augustus 1991: Kroatië verbreekt de banden met het Joegoslavisch Olympisch Comité en alle federale sportbonden. De republiek verbreekt ook alle sportbetrekkingen met Servië. Ivan Kern, voorzitter van de CSF, zegt dat Kroatië als zelfstandige staat wil deelnemen aan de Olympische Spelen.
7 augustus 1991: Kort voor het EK waterpolo is de Joegoslavische waterpoloploeg uiteengevallen. De Kroatische bond heeft zes spelers teruggetrokken.
19 augustus 1991: De Joegoslavische Sport Unie sluit Kroatische sporters uit voor de Olympische Spelen.
16 oktober 1991: Slovenië richt eigen Olympisch Comité op
26 november 1991: Kroatië wil deelnemen aan de Olympische Spelen van Barcelona, desnoods onder de neutrale vlag van het IOC.
9 december 1991: IOC-voorzitter Juan Antonio Samaranch hoopt dat Joegoslavië met een gezamenlijk team meedoet aan de Olympische Winterspelen van Albertville en Zomerspelen in Barcelona. Vooralsnog erkent hij de nieuwe Olympische Comités nog niet.
14 januari 1992: De voormalige Sovjet Unie doet mee aan het EK voetbal in Zweden, onder de naam Gemenebest van Onafhankelijke Staten. Ook Joegoslavië krijgt van de UEFA en de FIFA toestemming als een eenheid op te treden. Het lOC laat de wintersportatleten van het GOS toe bij de Olympische Winterspelen.
18 januari 1992: Het IOC erkent Kroatië en Slovenië als voorlopig lid, in navolging van de Europese Gemeenschap. Deze voormalige deelstaten kunnen zo onder eigen naam deelnemen aan de Winterspelen. Geen van die landen wint een medaille.
29 mei 1992: Joegoslavische voetballers hebben hun eerste training in Zweden, in aanloop naar het EK. De UEFA en de FIFA besluiten om dit team vooralsnog toe te laten, in afwachting van de uitspraak van de Verenigde Naties.
30 mei 1992: Resolutie 757 van de VN-Veiligheidsraad betekent ook een sportboycot. Joegoslavië wordt uitgesloten van het EK in Zweden. De FIFA en de UEFA nemen dit besluit over. Ook de deelname aan de Olympische Zomerspelen is uiterst onzeker, maar het IOC wil er nog geen besluit over nemen.
2 juni 1992: Joegoslavië mag onder de Olympische vlag meedoen, vindt het Spaanse organisatiecomité. Het Spaanse ministerie van buitenlandse zaken verklaart dat deelneming een zaak is van het lOC.
4 juni 1992: Topsporters uit Joegoslavië protesteren in Belgrado tegen de sportboycot. “We zijn tegen de oorlog en voor de vrede”, staat op een spandoek.
8 juni 1992: Samaranch wil de Joegoslavische sportlieden toelaten onder de vlag van het lOC. ”Ik vind het recht om deel te nemen aan de Olympische Spelen heilig.”
17 juni 1992: Het Spaanse organisatiecomité sluit deelname van Joegoslavië uit. Het volgt daarmee de Spaanse regering, die de VN-sancties wil naleven. De mogelijkheid om Servische en Montenegrijnse atleten toe te staan onder de olympische vlag wordt nog wel bekeken.
8 juli 1992: De G-7 stelt voor om sporters uit Joegoslavië individueel toe te laten tot de Spelen. Er is een brief gestuurd naar het IOC.
9 juli 1992: Het IOC neemt het voorstel over van de G-7 voor olympische deelname van Joegoslavië.
11 juli 1992: Bosnië-Herzegovina mag meedoen onder eigen vlag. Dat zegt IOC-voorzitter Samaranch. Het Olympisch Comité van dat land bestaat pas vier weken.
19 juli 1992: De Verenigde Naties is niet akkoord met deelname van de Joegoslaven onder de Olympische vlag.
20 juli 1992: In totaal staan er bijna dertig landen op de wachtlijst voor de Olympische Spelen, vooral uit de voormalige Sovjet-Unie en Joegoslavië. Macedonië heeft inmiddels verklaard deel te willen nemen aan een team van onafhankelijken.
23 juli 1992: Individuele sporters worden toch toegelaten tot de Zomerspelen. De Verenigde Naties geven hier hun verzet op, wat door Samaranch uitbundig wordt begroet. Bosnië- Hercegovina doet mee met tien sporters, met eigen vlag en volkslied.
24 juli 1992: Veel olympische sporters uit Macedonië, Servië, Montenegro en Bosnië-Herzegowina hebben grote moeite om hun land te verlaten. Door de late beslissing kunnen ze niet vertrekken vanwege transportproblemen.
25 juli 1992: Het IOC stuurt twee vliegtuigen naar het voormalige Joegoslavië om deelnemers op te halen – één voor Serviërs en Montenegrijnen, de ander voor Bosnië- Hercegovina.
4 augustus 1992: Tennisser Goran Ivanisevic wint als eerste Koraat een olympische medaille.
