Vivat! Vivat Noorthey!
Al sinds het verschijnen van Pim Muliers klassieker Atletiek en Voetbal (1894) schrijft de vaderlandse (sport)geschiedeniscanon voor dat er voor het eerst gevoetbald werd in Haarlem (‘in den winter van 1879-80’), Amsterdam (1882-1883), Den Haag (1883) en Enschede (1885). Deze studie van Jan Luitzen corrigeert dat beeld drastisch, aan de hand van de geschiedenis van de protestants-christelijke kostschool Noorthey (1820-1882) voor elitejongens in Veur (Zuid-Holland). Luitzen biedt bewijs voor de start in Nederland van cricket en hockey vanaf 1845 en van association-football vanaf 1854, met een concrete bewijsbrief van een kostschoolleerling voor een partijtje voetbal op 3 oktober 1864, op de speelweide bij Noorthey.
Een passage uit deze van een datum voorziene brief van de 13-jarige Jan Cornelis Gulcher luidt als volgt: ‘Nu zal ik U eens vertellen wat er op Maandag geschied is. Toen in het begin van het eerste speeluur kwam de Engelse meester naar mij toe en zeide: “We play football today.” (…) Dit spel is heel goed als het koud is, daar men een grote gommelestieke bal, die met leder omwonden is en bijna 3 palm middenlijn (= ongeveer 30 centimeter) heeft, moet voortschoppen, doch bij het eerste spel brak de bal en nu moet hij naar Londen om gemaakt te worden. Intussen spelen wij nu een ander spel, gandi (hockey) genaamd, dat bijna hetzelfde is maar waarbij men een gewone bal met stokken moet voortslaan.’
In zijn cultuurhistorische onderzoek ontzenuwt Luitzen meerdere hardnekkige mythes. Om er maar één te noemen: de vermeende start van H.F.C. in 1879. David van Lennep en Pim Mulier begonnen in het voorjaar van 1881 met hun cricketclubje Rood en Zwart, schakelden in het late najaar van 1881 over van cricket op rugby en in 1882/1883 – omgedoopt tot Haarlemsche Football Club – op association.voetbal.
