Amsterdam had in 1940 het eerste WK hockey moeten organiseren, maar toen werd het oorlog
India is gastheer van het WK hockey voor mannen. Nederland was in 1940 aangewezen als organisator van het eerste wereldkampioenschap ooit, maar vanwege de Tweede Wereldoorlog ging dat niet door.
Het Wagener Stadion in 1938. Foto via het Stadsacrhief Amsterdam
Het eerste WK voor hockeymannen werd in 1971 in Barcelona georganiseerd. Het verhaal van de vrouwelijke hockeyers is iets ingewikkelder, omdat er twéé organisaties waren die zich hiermee bemoeiden. De International Federation of Women’s Hockey Associations hield in 1930 het eerste WK voor vrouwen, waar de wereldhockeybond FIH pas in 1974 begon. Dat de vrouwen al vóór de Tweede Wereldoorlog begonnen, kwam waarschijnlijk omdat ze niet mochten meedoen aan de Olympische Spelen. Pas in 1980 werden ze daar voor de eerste keer toegelaten.
Toch was er ook bij de mannen al voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog een poging gewaagd om een WK in te voeren. De FIH wees Nederland in 1938 aan als gastheer voor het WK van 1940. Van 2 tot en met 13 mei had Amsterdam het mannentoernooi moeten houden; van 8 tot en met 12 mei zou in Den Haag het vrouwentoernooi worden gespeeld.
Olympische opruiming
Voor de Olympische Spelen van 1940 in Tokio stond het mannenhockey aanvankelijk op het programma, maar in de zomer van 1938 trok de Japanse organisatie zich terug vanwege de oorlog met China. De bouw van de hockeyterreinen was voor niets geweest. Helsinki kreeg daarop de Spelen toegewezen, maar vanwege de geringe voorbereidingstijd werden er wat sporten van het programma gegooid. Eén van de slachtoffers van deze olympische opruiming was de hockeysport.
De FIH vergaderde hierover in oktober 1938 op zijn congres in Amsterdam. Indien hockey inderdaad werd afgevoerd, zou de FIH in mei 1940 een eigen wereldkampioenschap organiseren. Het mannentoernooi werd alvast aan het Wagener Stadion in Amsterdam toegewezen, de vrouwen kregen Den Haag als speelstad. In februari 1939 werd dit besluit bekrachtigd door de FIH, zodat de Nederlandse organisatoren konden beginnen. Jonkheer L.J. Quarles van Ufford kreeg de opdracht zich hiermee bezig te houden.
Vanwege het belang van het evenement was het erg belangrijk dat in ieder geval Brits-Indië mee zou doen, de olympisch kampioen van 1928, 1932 én 1936. Eind december kwam die toezegging binnen. Vanuit de rest van de wereld stroomden de andere aanmeldingen binnen voor het mannentoernooi, zoals van Afghanistan, Japan, Argentinië, Nieuw Zeeland en vele Europese landen.
Voor het vrouwenevenement van 8 tot en met 12 mei waren vier deelnemers: naast het gastland hadden Australië, Zuid-Afrika en Duitsland hun komst aangekondigd.
Een mooi hockeyjaar
De Nederlandsche Hockeybond blikte in augustus 1938 gretig vooruit. ‘Het komende seizoen belooft een van de allerbelangrijkste te worden,’ aldus Quarles van Ufford, ‘daar den bond de organisatie is opgedragen van de wereldkampioenschappen die begin Mei 1940 te Amsterdam verspeeld zullen worden.’ Het ging met goed met deze sport in ons land, want de bond had net gehoord dat ze zichzelf koninklijk mocht noemen vanwege het veertigjarige bestaan. Het aantal leden steeg ook snel in die tijd, wat met de organisatie van de WK’s kon worden bekroond.
Het zou er alleen nooit van komen vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in september 1939, waardoor de internationale sport plat werd gelegd. In april 1940 blies Finland de Olympische Spelen af.
Enkele maanden eerder was dat al gebeurd met de hockeytoernooien, want op 25 januari 1940 brachten de Nederlandse kranten slecht nieuws voor de sportliefhebbers: ‘Het bestuur van den Kon. Ned. Hockeybond heeft aan de internationale organisatie, de F.I.H, moeten mededeelen, onder de huidige omstandigheden af te zien van de organisatie van de wereldkampioenschappen, welke in Mei te Amsterdam gehouden zouden worden.’ Dat ons land precies in die meidagen zou worden binnengevallen door de Duitsers wist toen natuurlijk nog niemand.
Het afscheid van Rein de Waal
Enkele maanden na de afgelasting was de situatie verder verslechterd, zodat de Hockeybond voor de komende maanden een noodcompetitie had afgekondigd. ‘En dan te bedenken,’ aldus de Nieuwe Tilburgsche Courant van 2 maart 1940, ‘dat in een normaal Europa, Amsterdam in het voorjaar 1940 het wereldhockeykampioenschap binnen zijn muren zou gehad hebben en de Nederlandsche Dames Hockeybond de gastvrouw zou zijn van Australië, Zuid-Afrika en Duitschland.’
Ruim tachtig jaar later is het moeilijk te zeggen wat Nederland én het internationale hockey hebben gemist door deze afgelasting – los van ruim drie decennia aan WK-geschiedenis. Van twee dingen kunnen we echter zeker zijn. De beste hockeyer aller tijden, Dhyan Chand uit Brits-Indië, kwam in 1940 niet naar Nederland, naar het land waar hij tijdens de Spelen van 1928 één van de grote sterren was.
Daarnaast kreeg de Nederlandse hockeyer Rein de Waal als aanvoerder van het nationale hockeyteam niet het afscheid, dat hij had verdiend. In plaats van een laatste optreden op het eerste WK hockey van de geschiedenis, nota bene in zijn eigen stad, sloot hij op 4 mei 1940 zijn loopbaan af in Brussel met een nederlaag tegen België. Zes dagen later was Nederland in oorlog.
Pas in 1973 kwam het WK hockey voor mannen naar het Wagener Stadion, waar Nederland zijn eerste wereldtitel won.
