Kaatsen is een Franse sport en wielrennen is Fries

Friesland heeft deze zomer de primeur van een Europees evenement met vijftig verschillende cultuursporten uit Europa en daarbuiten. Op verzoek van de organisatoren plaats ik dit in verwarrend historisch perspectief. 

Friesland staat deze zomer in het teken van de lokale sporten. Als sporthistoricus heb ik me natuurlijk wel voorbereid en kwam zo een nieuw begrip tegen in alle aankondigingen: cultuursport. Alsof het al honderd jaar bestaat, maar ik had werkelijk geen idee wat het betekende.

Ik vond gelukkig wat extra informatie op verschillende websites: cultuursporten hebben een rijke historie en zijn verweven in cultuur en identiteit. Of: cultuursporten zijn onderdeel van wie wij zijn, iets waar we mee zijn opgegroeid.

En toen vond ik een quiz met als eerste vraag welke cultuursport niet bij Friesland hoort. Er waren maar liefst zeven antwoorden, zoals kaatsen, fierljeppen, schaatsen en polsstokhoogspringen.

Natuurlijk gaf ik het goede antwoord: polsstokhoogspringen. Niet omdat ik dat vind, maar omdat dat dit het sociaal wenselijke antwoord is. Op een website over cultuursporten in Friesland wordt zoiets nu eenmaal van me verwacht. Er werd ook nog een reden gegeven waarom polsstokhoogspringen dan géén Friese cultuursport zou zijn: oorspronkelijk komt dit uit Engeland.

Dit antwoord maakt het alleen niet makkelijker, integendeel. Vorige week nog sprak ik met Pieter Breuker, de grootste kenner van de geschiedenis van het kaatsen. Hij heeft net een nieuw boek geschreven en daarin staat dat het kaatsen oorspronkelijk in Frankrijk is begonnen en niet in Friesland. Het oerkaatsen werd in Frankrijk gespeeld en niet in Friesland.

Kortom: kaatsen is géén Friese cultuursport!

Het kan nog gekker. De eerste wielerwedstrijd ter wereld was volgens de officiële geschiedschrijving in 1868 in Parijs, exact anderhalve eeuw geleden. Ik heb alleen twee maanden geleden wat oude boeken en kranten gelezen om zelf eens te zoeken naar de oerkoers. Zo ontdekte ik dat er al in 1866 wielerwedstrijden in Friesland waren, twee jaar eerder dan in Parijs. De oerkoers werd in Friesland gereden en niet in Frankrijk.

Kortom: wielrennen is wél een Friese cultuursport!

De eerste kampioen was Jan Oreel uit Sint Annaparochie. Hij won wedstrijden in dorpen als Beetgum, Wier en Warga. Mensen van buiten Friesland hebben nog nooit van al die plaatsen gehoord, behalve als ze de sportgeschiedenis onderzoeken. Een Nederlandse sporthistoricus moet nu eenmaal weten waar Bartlehiem ligt, of Sint Willibrord, of Ter Aar – net als Beetgum, Wier en Warga.

Hoe dan ook: ik heb nu een nieuwe quizvraag. Welke van de volgende sporten is een cultuursport in Friesland: kaatsen of wielrennen?

Durft iemand nog een antwoord te geven na mijn verhaal hierboven?

Geen nood, want als sporthistoricus ken ik een tekst uit 1942, geschreven door Mindert Hepkema, een legendarische Fries. In 1909 richtte hij de Vereniging De Friesche Elf Steden op, de organisator van de Elfstedentocht. Als er iets typisch Fries is, is het deze schaatstocht wel.

Hepkema wist zo uit eigen ervaring van het verschil tussen een internationale sport en een regionale sport. Hij zei dat er sporten zijn die over de hele wereld worden gespeeld met dezelfde regels. Dat zijn dan voetbal, atletiek of wielrennen. Een voetballer in Friesland heeft dezelfde regels als een voetballer in Frankrijk.

Volgens Hepkema zijn er ook sporten die alleen in bepaalde regio’s worden beoefend, met eigen tradities en een eigen geschiedenis. De regels hoeven niet overal hetzelfde te zijn, zoals bijvoorbeeld met kaatsen. Een kaatser in Friesland heeft andere regels dan een kaatser in Frankrijk. Dat maakt ook niet zoveel uit, want ze spelen toch niet tegen elkaar op grote internationale toernooien.

Dankzij Hepkema in 1942 snap ik dat kaatsen een cultuursport is in Friesland en wielrennen niet. En weet ik nu ook welk antwoord ik moet geven op een quizvraag uit 2018, een antwoord waar ik het zelfs nog mee eens ben ook.