17 februari 1935: Hitlergroet bij Nederland – Duitsland
Op 17 februari 1935 speelde het Nederlands elftal in het Olympisch Stadion een thuiswedstrijd tegen Duitsland. Voor aanvang hieven de Duitsers hun rechterarm. ‘De voorgeschreven houding naar het spelen van het Deutschland-lied,’ zoals De Revue der Sporten schreef.
Enkele jaren geleden opende ik een lezing over sport en politiek met vier onderstaande foto’s. Ik vroeg de aanwezigen te omschrijven wat ze meenden te zien, wat ze behoorlijk in de war bracht.
Zonder historische context zien we hierboven alleen maar fascisten en nazi’s uitbundig groeten. Bij twee van de vier foto’s hierboven klopt dat inderdaad en bij één foto is er twijfel. Eén afbeelding heeft in ieder geval niets te maken met fascisten en nazi’s.
Amsterdam, 1928
Op de eerste foto staan vier spelers van het Nederlands elftal op de Olympische Spelen van 1928. Op het plein voor het Olympisch Stadion, bij de Marathontoren, brengen ze de officiële olympische groet, zoals die toen nog gold.
Voor dat Olympisch Stadion is die groet zelfs in een standbeeld vastgelegd als eerbetoon voor baron Van Tuyll van Serooskerken, in 1912 onder meer oprichter van het Nederlands Olympisch Comité. Het is gemaakt in 1928 en heeft niets te maken met de latere fascistengroet of Hitlergroet. Zo nu en dan is iemand serieus ontstemd bij het zien van het kunstwerk, maar wat historische duiding stelt ze in de meeste gevallen weer gerust.
De fascist Samaranch
Op de tweede foto wordt wel degelijk de fascistengroet gebracht met in het midden Juan Antonio Samaranch, de latere IOC-voorzitter. Onder de Spaanse dictatuur van Franco was hij een overtuigd fascist, zoals op deze foto van rond 1974 is te zien.
Op de site van het IOC zal je hier tevergeefs naar zoeken, want dat laat die club liever niet zien. Geschiedenis is leuk zolang de communicatie-afdeling er geen veto over uitspreekt. Als Thomas Bach een bezoek brengt aan het propagandacommando van Noord-Korea komt hij er tot zijn verrassing achter dat minstens de helft van het personeel ook de pr en geschiedschrijving van het IOC verzorgt.
Amsterdam, 1935
De derde foto toont het ceremoniële deel voorafgaand aan de voetbalinterland Nederland – Duitsland van 17 februari 1935. De opname is gemaakt in het Olympisch Stadion in Amsterdam, waarbij de Duitse spelers de Hitlergroet brengen – iets wat ze toen overigens verplicht waren. We weten zeker dat dit geen olympische groet is, omdat er toen tenslotte geen Olympische Spelen waren.
Berlijn, 1936
De laatste foto is lastig, want genomen tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn. In één handeling lijken de mensen hier zowel de olympische groet als de Hitlergroet te brengen, aangezien het verschil daartussen niet is te zien. Aangezien Hitler zelf op het podium staat, hoeven we ons niet al teveel illusies te maken.
Dat maakte de Nederlandse speerwerper Jaap van der Poll, in 1936 aanwezig bij deze ceremonie en overleden in 2010, in ieder geval duidelijk. In zijn ogen was het de Hitlergroet geweest: “Als laatste kwamen de Duitsers binnen en dat heb ik als zeer bedreigend ervaren, al die mensen die massaal ‘Sieg Heil!’ riepen. Die eenheid, het was net een groot beest. Ik dacht ook: Hoe komt het toch dat al die mensen in het stadion allemaal zo eensgezind die Hitlergroet brengen? Er moeten toch zeker wel tienduizend mensen zijn, die dat liever niet hadden gedaan? Het bestaat gewoonweg niet, zo’n eensgezindheid. Die is van buitenaf opgelegd.”
Dat klinkt overtuigend, vooral omdat Van der Poll erbij vertelde dat de aanwezigen niet alleen hun rechterarm strekten maar ook ‘Sieg Hiel!’ riepen – absoluut geen onderdeel van de olympische groet. Het is de historische context, die ons dat inzicht geeft.
Olympische groet afgeschaft
Zo zien we hele verschillende dingen bij mensen die hun rechterarm strekken: sporters uit 1928 die een sportieve handeling verrichten, een oud-IOC-voorzitter met een weggemoffeld fascistisch verleden, sporters uit 1935 die de Hitlergroet brengen en Hitler die de Olympische Spelen in Berlijn opent.
Hoe dan ook: na de oorlog is de olympische groet met de gestrekte rechterarm geschrapt. Die deed te veel mensen denken aan het fascisme en nazisme, en vloog daarom uit het olympisch protocol. Alleen de olympiërs van de Nederlandse Antillen was dat helaas ontgaan, want die hieven bij de opening van de Spelen van 1960 doodleuk hun rechterarm.
