Ajax opende in 1969 in Lissabon de deur naar de internationale top

Ajax speelt woensdag zijn uitwedstrijd tegen Benfica. Op 19 februari 1969 openden de Amsterdammers in Lissabon de deur naar de internationale top.

Eusebio feliciteert Johan Cruijff na de overwinning van Ajax op Benfica. Foto Eric Koch via het Nationaal Archief

Vraag de voetballiefhebbers naar de mooiste wedstrijd van Ajax in de Europa Cup en veel oudere jongeren zullen ‘Parijs’ antwoorden. Maar eigenlijk bedoelen ze dan vooral de uitwedstrijd tegen Benfica in de kwartfinale van de Europa Cup, die aan de memorabele beslissingswedstrijd in de Franse hoofdstad vooraf ging.

Op 19 februari 1969 zette de Amsterdamse club een reuzenstap naar de top. Dat gebeurde op een moment dat niemand er rekening mee durfde te houden dat zoiets nog mogelijk was. Alleen een dwaas kon nog in het succes geloven en daarom besloot de NTS om die wedstrijd niet tegen elke prijs rechtstreeks uit te zenden.

Poolwinden

Een week eerder had Ajax zijn eigen glazen ingegooid door thuis kansloos met 3-1 te verliezen van Benfica in een ondergesneeuwd Olympisch Stadion. Eusebio trotseerde de poolwinden en bleek helemaal niet versleten, zoals eerder in de media werd beweerd. Van verbazing gooide de reus Torres na een doelpunt een grote ijsbal, die naast het doel was achtergelaten door de sneeuwruimers, over zich heen. Benfica hield zich onder barre omstandigheden met gemak staande en maakte er een feest van.

Het Amsterdamse publiek was geschokt. Naar de Middenweg werden stapels boze brieven gestuurd. Vooral trainer Michels moest het ontgelden. Een bloemlezing:

‘Geachte Heer Michels, zoekt U het ook eens bij Uzelf. Uw jongens hebben geen conditie. Hoe lang is U al trainer? Woensdagavond heeft U het gezien. De jongens uit Lissabon, geen noordoostenwind gewend, geen sneeuw etc. en wat een prachtige conditie. Uw jongens missen die volkomen. Wat doet U met ze? Waardeloos.’

En:

‘Jij, ondoorgrondelijke, starre, stugge man. Ik geloof dat U er niets van snapt en denk dat je toch geen goede trainer bent. Wat een gelul dat Benfica last zou hebben van de sneeuw. Je weet er geen pest van en je hoeft echt niet naar Portugal te gaan. Geef het maar cadeau want dan jaag je Ajax tenminste niet op extra kosten.’

Dictatoriaal land

Een week later reisde Ajax toch maar wel af naar Lissabon voor de return. Nederland had de hoop al opgegeven, toen er om tien uur in dat verre dictatoriale land werd afgetrapt. Benfica had in 25 thuiswedstrijden in de Europa Cup maar een keer verloren. Dat gebeurde tegen Manchester United met een ontketende George Best. Dat was pas een echte ster vergeleken met Johan Cruijff, die in het eerste duel toch te licht was gebleken voor de top.

Toen de meeste Nederlanders de volgende ochtend ontwaakten konden ze niet geloven dat Ajax niet was uitgeschakeld. Hun kampioensploeg had met 3-1 gewonnen en moest een extra wedstrijd spelen tegen Benfica voor een plaats in de halve finale. Ajax had zelfs in de slotfase van een zinderende wedstrijd een meer dan verdiende kwalificatie verspeeld, want de ploeg stond in het Estadio da Luz lang met 3-0 voor.

De wedstrijd leidde de volgende ochtend al tot mythevorming, omdat niemand er beelden van had gezien. Die werden pas op donderdagavond in een speciaal ingelaste uitzending vertoond. Net als bij de eerste maanlanding enkele maanden later zat heel het land aan de buis gekluisterd bij het zien van de eerste schimmige beelden van de onwaarschijnlijke victorie, die van een andere planeet leken verzonden. Een foto van Eusebio die uit bewondering Cruijff feliciteerde was voor de lezers van de middagkranten de bevestiging dat er een wonder had plaats gevonden.

Dit was vooral het succes van Rinus Michels, die na jaren van intensieve arbeid zijn levenswerk gestalte zag krijgen. Gerth van Zanten verhaalt in zijn boek Aan de top of onderweg over de gemoedstoestand van de man, die een week eerder nog voor ondoorgrondelijk, star en stug werd uitgemaakt:

‘Het was vijf minuten voor het einde van Benfica – Ajax. De regen zwiepte door het Estadio da Luz van Lissabon. Ajax-coach Rinus Michels zat op een verhoging voor de lange tribune de laatste minuten weg te tellen. Uiterlijk was hij even onbewogen en ontspannen als altijd. In de voorbije anderhalf uur had hij zien gebeuren wat bijna niemand voor mogelijk had gehouden: Ajax had Benfica op eigen terrein met 3-1 verslagen. “Het is de beste prestatie van Ajax geweest sinds ik bij de club ben,” zei Michels na afloop. Zelden had men hem zo gelukkig gezien.’

Niet benauwd

Voor de wedstrijd had Michels nog wel verklaard dat zijn ploeg niets meer te verliezen had. ‘Wie benauwd leeft, sterft benauwd. Wij kunnen maar beter ons best doen,’ had de coach nog op Schiphol verklaard voordat hij met zijn ploeg naar Portugal reisde. Ondertussen had hij ook een tactisch foefje toegepast door Ton Pronk als vaste bewaker op Eusebio te zetten. Ajax speelde Benfica in een helft volledig zoek, alsof een orkaan door het stadion woedde. Binnen elf minuten stond Ajax met 2-0 voor. Het minutenverslag van deze beginfase in het dagblad De Tijd is even veelzeggend als opwindend:

1e minuut: Cruijff rondt een doorbraak op links af met een iets te scherpe voorzet naar de vrijstaande Danielsson. Henrique (doelman van Benfica) redt.

6e minuut: Eerste mogelijkheid voor Benfica. Pronk vangt een schot van Eusebio met lichaam op.

7e minuut: Cruijff ontvangt de bal op de rand van buitenspel, omspeelt na een lange rush Henrique, waarna Danielsson scoort. Sbardella keurt de goal af wegens buitenspel van Danielsson.

9e minuut: Cruijff ontneemt op links de aarzelende Humberto de bal en geeft vrijwel vanaf de doellijn een voorzet. Danielsson ‘verlengt’ de bal met zijn hoofd en zet Henrique op het verkeerde been: 0-1.

11e minuut: Keizer lanceert de snel oprukkende Van Duivenbode, wiens lange schot slechts ten dele wordt gekeerd door Henrique. Cruijff straft de fout onmiddellijk af: 0-2.

Aldus De Tijd.

Ook in Lissabon moesten de toeschouwers, die toch al wat gewend waren, even met de ogen knipperen om te beseffen waarvan ze getuige waren. Na een half uur zorgde Cruijff na een knappe solo na een dieptepass van Keizer voor het derde doelpunt. De eerlijkheid gebiedt te vermelden dat Benfica in de tussenliggende periode ook enkele goede kansen kreeg. In de tweede helft wilde Michels de gunstige score verdedigen, maar uiteindelijk strafte Torres een foutje van zijn bewaker Hulshoff af. Zodoende kwam de totaalstand in evenwicht.

Clubs met namen

Ajax was nog geen ronde verder, maar had wel een enorme stap gezet. Achteraf gezien was dit duel eigenlijk de doorbraak van het Nederlandse voetbal op het internationale toneel. Rinus Michels wist dat echter al in de nacht na de victorie.

Aan de meegereisde journalisten liet hij weten: ‘Ik geloof dat we nu eindelijk de deur hebben geopend naar het topvoetbal. Achter die deur ligt een gebied waar we de grootste clubs tegenkomen. Clubs met namen, die een begrip zijn. Manchester United bij voorbeeld. Als die Engelsen hier vanavond hadden gespeeld, was het stadion uitverkocht geweest, omdat Manchester een begrip is en Ajax niet. We willen dat wel graag en in Amsterdam denken ze dat misschien, maar zover is het nog niet. We hebben de deur open gedaan en nu zullen we naar binnen moeten. Een weg terug is er niet. We zullen steeds het uiterste moeten geven. Zoals vandaag.’

De overwinning van 19 februari 1969 was daarmee als de eerste stap op de maan van het Nederlandse voetbal.