Bij de thuiswedstrijden van Hera United gaat de zon twéé keer onder

Tijdens de eerste thuiswedstrijd van Hera United keek ik tegen de zon in. Ik dacht meteen aan een onderzoek van Jan Wils uit 1925.

Zonsondergang rechtsboven het veld van AFC Amsterdam. Ondertussen weerkaatst de zon ook aan de linkerzijde. Eigen foto

Hera United speelde dit weekend haar eerste thuiswedstrijd bij AFC Amsterdam, waarbij het mij opviel dat het speelveld in een oost-west lengterichting ligt. Dat werd duidelijk door de ondergaande zon, die vol in het gezicht scheen van de keepster die naar het westen keek. Bij haar collega aan de andere kant scheen de zon juist op haar rug.

Op televisie zie ik het ook nog wel eens dat een keeper wordt verblind door de ondergaande zon, waardoor ik meteen weet dat dit veld oost-west is georiënteerd. Bij het Olympisch Stadion enkele kilometers van AFC Amsterdam kan dat niet gebeuren, omdat het veld daar van noord naar zuid is aangelegd. De ondergaande zon schijnt daarom dwars over het veld, waarvan beide keepers geen last hebben.

Om de beste oriëntatie op een bepaalde locatie te garanderen, is het raadzaam om een ​​studie naar de zonnebaan uit te voeren

Gebouwen en terreinen

Bij het aanleggen van sportaccommodaties is het belangrijk om rekening te houden met de natuurlijke omstandigheden ter plekke. Daar hoort ook zonlicht bij.

Jan Wils, de architect van het Olympisch Stadion, legde dat precies honderd jaar geleden al vast in zijn studie Gebouwen en terreinen voor gymnastiek, spel en sport. Hij deed samen met sportbestuurder Pieter Scharroo onderzoek naar dit onderwerp, dat toen nog helemaal in de kinderschoenen stond.

Over een gymnastiekzaal in de onmiddellijke nabijheid van een schoolgebouw schreef het duo bijvoorbeeld dat ‘frissche lucht en licht aan alle zijden in het gebouw’ moeten kunnen binnendringen. ‘Dit vooral, wanneer de lengteas van het lokaal de richting Oost—West heeft en het zonlicht zijn weldadigen invloed op den zuidelijken gevel van het lokaal ten volle kan doen gelden.’

Ook bij accommodaties in de lucht wezen ze hierop, zoals voor voetbal, rugby en hockey. ‘Een sportterrein moet op het Noorden en het Oosten eenigszins beschut liggen tegen den wind, terwijl opgaand geboomte, e.d. in het Zuiden en in het Westen in den namiddag eene aangename beschutting kan geven tegen de zon.’

En ook over een militaire sport als pistoolschieten hadden Wils en Scharroo nagedacht. ‘Om vol licht op de schijven te verkrijgen, en den schutters zoo weinig mogelijk hinder van de zon te geven, wordt de lengteas van de schietbaan zoo mogelijk in de richting Oost-West of Zuid-Noord gelegd. In het eene geval hebben de schutters de morgenzon, in het andere de middagzon in den rug.’

Ongetwijfeld wist Scharroo dit uit eigen ervaring, want in het dagelijks leven was hij beroepsmilitair.

Olympisch Stadion

Het is daarom wel wat merkwaardig dat Wils in zijn eerste ontwerp van het Olympisch Stadion had gekozen voor een oostwest-oriëntatie van het veld. Het was dezelfde fout als bij het Nederlandsch Sportpark, de voorganger van het Olympisch Stadion aan de Amstelveenseweg, dat van 1914 tot en met 1929 in gebruik is geweest.

Pas in de tweede versie van het Olympisch Stadion was het veld negentig graden gekanteld, zoals het daarna altijd is gebleven. Keepers kijken daar dus nooit tegen de zon in, zoals bij AFC.

Het Olympisch Stadion op 12 april 1984. Aan de schaduw van de Marathontoren zien we dat de foto ergens in de ochtend is genomen. Afbeelding via het Stadsarchief Amsterdam

Eisen

Een eeuw later speelt ook de televisie een grote rol bij de noord-zuidoriëntatie van het veld. De UEFA schrijft het zelfs voor in een gids voor de bouw van moderne stadions.

‘Voor de oriëntatie van het veld is de belangrijkste overweging de positie ten opzichte van de zon en de heersende wind. In Europa wordt een noord-zuidoriëntatie over het algemeen als de beste beschouwd, omdat dit betekent dat de ondergaande zon ’s avonds het zicht van het ene team niet meer belemmert dan van het andere. Bij een noord-zuidoriëntatie moeten de belangrijkste tv-cameraposities zich op de westtribune (hoofdtribune) bevinden om problemen door schittering te voorkomen.’

Ook de FIFA vindt dit belangrijk: ‘Om de beste oriëntatie op een bepaalde locatie te garanderen, is het echter raadzaam om een ​​studie naar de zonnebaan uit te voeren.’

Het kan altijd gebeuren dat een stadion niet op de gewenste manier kan worden aangelegd, vanwege de situatie ter plekke. Bij uitzonderingen mag van deze oriëntatie worden afgeweken, maar dan moeten er wel vervangende maatregelen worden genomen, zoals schermen, daken of zonwering.

En zo hebben zo’n beetje alle beroemde voetbalstadions een veld, dat noord-zuid is georiënteerd. Bij AFC Amsterdam is dat dus niet zo, maar dat heeft te maken met de omstandigheden aldaar. De Zuidas is krankzinnig dure grond, waar elke vierkante centimeter een vermogen waard is. Volgens De Volkskrant heeft de grond onder de accommodatie van AFC, waarvan de gemeente eigenaar is, een waarde van 800 miljoen tot 1 miljard euro.

Nog een zonsondergang

Twee zonnen

Dat alles maakt de omstandigheden tijdens een zonsondergang bij AFC nóg specifieker, zo zag ik bij de eerste thuiswedstrijd van Hera United. De keepster met zicht op het westen had last van de ondergaande zon, maar helemaal apart werd het toen dit licht ook nog eens weerkaatste in de glimmende torenflats rond het veld. Deze voetbalwedstrijd werd beschenen door twéé zonnen!

Tot slot was dit mijn eerste voetbalwedstrijd, waarbij de zon twéé keer onderging. Naast de velden van AFC ligt Valley, een complex van drie torens met in het midden een grote open ruimte. In de tweede helft verdween de zon achter de eerste toren, waarna er een grote schaduw over het veld viel – tot opluchting van de keepster aan de oostzijde. Na een kwartier keerde het licht weer terug, omdat de zon toen precies door die open ruimte scheen – tot frustratie van de keepster aan de oostzijde.

En dat kan al helemaal niet in het Olympisch Stadion, of waar dan ook.