De afscheidskaart van de Joodse voetballer Joop Schaap, vermoord in Sobibor

Op 22 mei 1943 gooide de Joodse voetballer Joop Schaap een briefje uit de trein, die hem deporteerde naar Kamp Westerbork. Het was zijn laatste boodschap voor zijn voetbalvrienden van ’t Gooi uit Hilversum.

Via de website van ’t Gooi

Tijdens de Nationale Sportherdenking dit jaar over de oorlogsslachtoffers in het Nederlandse voetbal waren Maurice Ramaekers en Hans Swierstra namens ’t Gooi uitgenodigd om te vertellen over Joop Schaap. Swierstra had begin jaren negentig als clubarchivaris een briefkaart uit 1943 ontdekt, die door Schaap uit de trein was gegooid toen hij station Hilversum passeerde tijdens zijn deportatie naar nazi-Duitsland. Ramaekers legde dat verhaal weer vast in de documentaire Een bewogen geschiedenis.

Sobibor

’t Gooi verloor zes Joodse leden in oorlogstijd, allemaal slachtoffer van de Holocaust. Joop Schaap was in 1919 weliswaar geboren in Hilversum, maar woonde in mei 1943 in de Retiefstraat in Amsterdam, waar hij werd opgepakt tijdens een razzia. Vanaf daar werd hij met de trein gedeporteerd naar Kamp Westerbork om op 1 juni op transport te worden gesteld naar het vernietigingskamp Sobibor. Precies drie dagen later werd hij daar vermoord, 24 jaar oud.

Via de website Oorlogsbronnen is te zien dat Schaap in een transport zat van 3004 Joodse gevangenen, die allemaal op dezelfde dag naar Sobibor werden afgevoerd. Hierbij zat ook Jules Schelvis, die als enige van deze groep dit kamp heeft overleefd. De andere 3003 mensen werden allemaal op 4 juni 1943 vermoord, óók Joop Schaap. Het jongste slachtoffer was Theodorus Turksma, geboren op 30 november 1942. Het oudste was Esther de Lange-Cracau, van 19 juni 1858.

Maurice Ramaekers (links) en Hans Swierstra (rechts) tijdens de Nationale Sportherdenking, met mij in gesprek. Foto Orhan Sahin / Comité Nationale Sportherdenking

Kaart

Op 22 mei 1943 wist Schaap dat allemaal nog niet toen hij vanuit Amsterdam via zijn geboorteplaats Hilversum naar Westerbork werd afgevoerd. Op het moment dat hij in die stad het station passeerde, gooide hij een briefkaart uit de trein, wellicht door een spleet geduwd, geadresseerd aan zijn vriend Herman Knol, net als hij spelend voor ’t Gooi. ‘Ik zit op het oogenblik in de trein naar Polen en ga door H’sum,’ schreef hij. ‘Groet alle Gooiers. Tot ziens Joop Schaap.’

Deze kaart werd gevonden door een onbekend persoon, om die wellicht naar een postkantoor te brengen. De postzegel is in ieder geval afgestemd op 25 mei, waarna de kaart bij Knol werd bezorgd.

Ongeveer dertig jaar geleden dook deze briefkaart onverwachts op tijdens een expositie over Hilversum in de Tweede Wereldoorlog. Swierstra leende hiervoor zijn jubileumboek van ’t Gooi uit, maar na afloop kreeg hij het exemplaar terug van Knol, inclusief de originele kaart van Schaap. Swierstra maakte een kopie, waarna hij het jubileumboek van Knol terugbracht. De originele kaart is daarna verdwenen en ondanks verschillende oproepen nooit meer gevonden.