NieuwVoetbal

De finale van het WK voetbal 1970 tussen Brazilië en Italië is een dieptepunt uit de sportgeschiedenis

De finale van het WK voetbal van 1970 tussen Brazilië en Italië is een hoogtepunt uit de internationale sportgeschiedenis. De wedstrijd werd alleen wel gespeeld in een land dat de mensenrechten fundamenteel schond. Deze tekst komt uit het boek Nooit meer Qatar – hier te koop voor 15 euro.

Een spaarzaam protest in 1968 in Amsterdam tegen de dictatuur in Mexico. Foto Ron Kroon via het Nationaal Archief

Op 21 juni 1970 was de grote voetbalfinale in Mexico tussen Brazilië en Italië. ‘Er is geen ontkomen meer aan het grootste spektakelstuk op aarde dat Wereldkampioenschap Voetbal heet,’ schreef de Leeuwarder Courant vijf dagen daarvoor. ‘Voor een groot deel van het mensdom blijft de voetbal de komende dagen het belangrijkste ronde voorwerp in het heelal na de aardbol. Een gekneusde enkel van Pelé lijkt erger dan honderden gemartelde mensen in Brazilië. Een fout van een scheidsrechter verwekt meer kabaal dan honderd verkrachtingen van volken- en mensenrechten. Het regiem van Brazilië wil zijn geschonden prestige opvijzelen met een voetbalzege.’

Daarmee legde de krant een direct verband tussen internationaal voetbal en de Braziliaanse dictatuur, die sinds 1964 de absolute controle over het land had. Een wereldtitel van Brazilië kon de aandacht afleiden van de aanhoudende beschuldigingen en bewijzen van mensenrechtenschendingen. En zo gebeurde het inderdaad ook, want na de indrukwekkende zege greep het regime dit aan voor propaganda. Weer dertig jaar later werd het team van Pelé uitgeroepen tot Elftal van de Eeuw, waarmee het wereldkampioenschap van Mexico in de collectieve herinnering voortleeft als het mooiste ooit, een heerlijke herinnering vol vreugde en voetbal.

Koop hier het boek ‘Nooit meer Qatar’

Die enorme propagandistische kracht van het voetbal doorzag de Leeuwarder Courant in 1970 al: ‘Voetbal is voortzetting van oorlog met andere middelen, is wel gezegd.’ Met de kennis van nu is het alleen wel opvallend dat de auteur van deze scherpe analyse met geen woord repte over de dictatuur in Mexico zélf tijdens dit wereldkampioenschap, zoals eigenlijk niemand dat in die tijd deed. En dat is, wederom met terugwerkende kracht, heel opmerkelijk, want de mensenrechtenschendingen in dat land waren twee jaar eerder al zeer zichtbaar bij het extreem gewelddadige optreden tijdens een demonstratie tegen de Olympische Spelen in Mexico-Stad, in de wijk Tlatelolco, enkele dagen vóór de openingsceremonie. Het exacte aantal dodelijke slachtoffers is nooit duidelijk geworden, maar volgens schattingen gaat het om minstens 300 – ruim een halve eeuw later nog steeds een open wond in de nationale geschiedenis.

De complete wereldpers was tijdens dat bloedbad in Mexico aanwezig, maar bijna niemand maakte er zich heel druk om. Sportjournalist Ed van Opzeeland bijvoorbeeld was zelfs ooggetuige, samen met de legendarische fotograaf Ed van der Elsken. Voor de Telegraaf waren zij al enkele weken in het land voor het maken van sfeerreportages. “We stonden te kijken naar de grote demonstratie van studenten en arbeiders. Opeens ontstond er paniek. Iemand riep: Ze sluiten ons in! Ik zag helikopters in de lucht, die het vuur openden op de menigte. Onvoorstelbaar. Plots waren er ook tanks. Van alle kanten werd geschoten. Van der Elsken en ik probeerden bescherming te zoeken. We doken onder een vrachtwagen.” Zo overleefden Ed en Ed de Matanza de Tlatelolco of de Tlatelolco Massacre, zoals deze dramatische dag in de geschiedenisboeken werd vastgelegd.

Van Opzeeland heeft er alleen geen woord over geschreven. Pas in 2008 tikte hij mij eens op de schouder tijdens een bijeenkomst in Amsterdam om er opeens over te beginnen. Precies veertig jaar later was hij zelf misschien nog wel het meest verbaasd dat hij dit bloedbad toen had genegeerd. “Het gekke is, daarna ben ik gewoon aan het werk gegaan om de Spelen te verslaan. Met vrijwel niemand sprak ik over de gebeurtenissen. De sporters en officials wisten er ook niks van. Voor mijn opdrachtgever schreef ik gewoon weer mooie sportverhalen.”

Aanhoudende schendingen

Gelukkig heeft Van Opzeeland zijn verhaal uiteindelijk dus nog wel kunnen vertellen, elf jaar voor zijn dood, maar in 1968 was deze gigantische mensenrechtenschending geen enkele aanleiding om de Olympische Spelen in Mexico ter discussie te stellen op de internationale sportpagina’s. Twee jaar later was er niets veranderd tijdens het WK voetbal, want ook in dat geval liet de internationale sportpers zich niet al teveel afleiden door de donkere kant van de sport en door de aanhoudende schendingen van de meest elementaire rechten voor de inwoners van het gastland van dat wereldkampioenschap.

De FIFA gaf dan ook alle ruimte aan Mexico om via voetbal zijn reputatie schoon te poesten. Dat was namelijk vooral in het belang van de voetbalbond zelf, bleek uit de woorden van de toenmalige voorzitter Sir Stanley Rous: “We moeten tijdens dit toernooi een goed imago van het voetbal opbouwen. Het moet zo zijn dat ouders en onderwijzers na wat Mexico ze heeft laten zien zullen zeggen: dit is het spel voor onze kinderen, voor onze leerlingen.” Dat er op datzelfde moment ouders, onderwijzers, kinderen en leerlingen in Mexico zomaar verdwenen, kwam niet ter sprake – niet bij de FIFA en niet op de internationale sportpagina’s.

Door deze desinteresse kreeg het Mexicaanse regime voldoende zelfvertrouwen om vlak voor aanvang van het voetbalevenement opnieuw zeer hard op te treden tegen politieke tegenstanders. Een maand vóór het WK werden gevangenen studentenactivisten in hun eigen cel mishandeld, nota bene tijdens een hongerstaking. Niet in het geniep, maar voor de ogen van bezoekende familieleden en vrienden om zo op een gruwelijke manier te tonen dat elke vorm van politiek verzet zinloos was, zelfs als er honderden journalisten vanuit de hele wereld in het land waren.

Tien andere gevangenen kregen in diezelfde tijd extreem zware gevangenisstraffen tussen de drie en 25 jaar opgelegd tijdens voorgekookte rechtszaken. Het Mexicaanse regime overtrad daarmee de eigen grondwet, maar dat maakte allemaal niets uit. Al deze politieke misdaden werden simpelweg verstopt onder de eindeloze voorbeschouwingen op het wereldkampioenschap. Zoals de Leeuwarder Courant schreef: ‘Een fout van een scheidsrechter verwekt meer kabaal dan honderd verkrachtingen van volken- en mensenrechten.’

De moeders van Mexico

Zo had de wereld niet in de gaten welke mensenrechtenschendingen er in Mexico waren tijdens het toernooi zelf. Dagelijks werden activisten opgepakt zonder dat iemand wist wat er met hun gebeurde. Op slechts enkele kilometers van het Aztekenstadion in Mexico-Stad schoot de politie de 19-jarige José Leonardo Certon Rodrigues dood tijdens een protest op de medische faculteit, een dag vóór de legendarische halve finale tussen Italië en West-Duitsland. Smeekbedes van familieleden aan de regering voor meer informatie over hun verdwenen geliefden werden beantwoord met de opmerking dat niemand zich moest bemoeien met de zaken van het regime.

Oproepen van studentenactivisten aan al die journalisten in hun land werden niet gehoord. “Nu de ogen van de wereld weer op Mexico zijn gericht vanwege het voetballen is het juiste moment voor ons gekomen om onze klachten te uiten,” zei een studentenleider tevergeefs. Hetzelfde deden de moeders van Mexico, die wilden weten waar hun vermiste kinderen waren, op precies dezelfde manier zoals acht jaar later de Dwaze Moeders in Argentinië wereldberoemd werden.

Niemand luisterde, in ieder geval niet in Nederland. Via de historische krantenwebsite Delpher blijkt dat er in de zes jaar tussen 1 januari 1966 en 1 januari 1972 ongeveer twintig artikelen verschenen in de Nederlandse dagbladen, waarbij de mensenrechtensituatie in Mexico werd besproken. Dat aantal was echt minimaal voor een land waar zojuist 300 demonstranten waren doodgeschoten. De aanwezigheid van duizenden journalisten tijdens de twee grootste sportevenementen ter wereld in exact diezelfde periode heeft daar dus geen enkele invloed op gehad. De propagandastunt tijdens de Spelen van 1968 en het WK 1970 had gewerkt en is daarmee een dieptepunt in de internationale sportgeschiedenis.

Waardeer deze site!

Onze content is gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je dat laten blijken met een kleine financiële bijdrage.

Mijn gekozen waardering € -

Jurryt van de Vooren
https://sportgeschiedenis.nl
Specialist in sporterfgoed. Al meer dan 25 jaar de enige Amsterdammer, die is afgestudeerd op Feyenoord.