De les van ‘Copa 1971’: archieven zijn belangrijker voor het vrouwenvoetbal dan de FIFA
De documentaire Copa 1971 vertelt over het vergeten wereldkampioenschap vrouwenvoetbal van 1971 in Mexico. Het toont de noodzaak van onafhankelijk sporthistorisch onderzoek. Erfgoedinstellingen zijn veel belangrijker dan de FIFA.
Even pochen, zoals mannen graag doen vanaf de top van hun gedroomde apenrots. Op 14 juli 2017 merkte ik op Twitter op dat het eerste WK vrouwenvoetbal in 1970 werd gehouden, een jaar vóór die editie in Mexico waarover de prachtige documentaire Copa 1971 gaat.
Die tweet plaatste ik twee dagen voor aanvang van het EK voetbal in Nederland, waarvan de afloop bij de meeste mensen nog wel bekend zal zijn. De NOS schreef toen in een historische beschouwing: ‘In de jaren 70 waren er nog geen Europese- of wereldkampioenschappen in het vrouwenvoetbal.’
Even het verhaal op https://t.co/5e790vjzLC factchecken. De NOS links en de factcheck rechts. pic.twitter.com/wkLLEQcM9J
— Jurryt van de Vooren (@jRRT) July 14, 2017
Dat was aantoonbaar onjuist, wat Matthijs Snepvangers treffend samenvatte als ‘Wikipedia-luiheid op de NOS-burelen’. Toch kostte het zes jaar geleden weinig moeite om via digitale krantenarchieven te achterhalen dat er in 1970 en 1971 wel degelijk twee wereldkampioenschappen voor vrouwen waren geweest. Ze waren alleen officieus, wat zoveel wil zeggen dat de FIFA het bestaan weigert te erkennen, in 2023 nog steeds. Dáár zit dan ook precies het probleem, omdat deze weigerachtigheid ervoor heeft gezorgd dat de pioniers van ruim vijftig jaar geleden genadeloos uit de geschiedenis zijn geschreven.
Wereldrecord
De documentaire, die zondag voor de eerste keer op de IDFA werd vertoond, vertelt over het wereldkampioenschap vrouwenvoetbal van 1971 in Mexico. Een jaar eerder was het WK voetbal voor mannen in datzelfde land gehouden, toen door de FIFA georganiseerd. In 1971 was het evenement in handen van de Federation of Independent European Female Football, kortweg de FIEFF.
De FIFA en de Mexicaanse voetbalbond wilden juist helemaal niet dat er zo’n kampioenschap kwam en zorgden daarom voor zoveel mogelijk problemen voor de FIEFF. Tevergeefs, want nooit eerder kwam er zoveel publiek naar de vrouwensport, wat op dat moment weer zorgde voor veel aandacht van de internationale media.
Tijdens de finale in het Azteken Stadion was het bomvol. Dat zal vooral zijn gekomen omdat het gastland speelde tegen Denemarken. Hoe dan ook: met zo’n 110.000 tot 115.000 toeschouwers is dit ruim vijftig jaar later nog steeds de best bezochte vrouwensportwedstrijden ter wereld! Andere claims uit 2023 uit het voetbal en volleybal komen niet eens in de buurt.
Toch waren niet alle journalisten in 1971 even enthousiast – allemaal mannen natuurlijk. ‘Zover is de emancipatie al voortgeschreden,’ meldde Polygoon Wereldnieuws bijvoorbeeld zeer cynisch in zijn bioscoopjournaal, waarin het geen enkele moeite deed om zijn weerzin te verbergen. Daarvoor werd uitbundig gebruik gemaakt van verkleinwoordjes. ‘Onder geweldig gejuich trokken de Mexicaanse vrouwtjes ten aanval. Maar de Deense meisjes scoorden het eerst.’ Denemarken won uiteindelijk deze finale, net als een jaar eerder bij het WK in Italië.
Verzwegen en vergeten
Copa 1971 toont pijnlijk duidelijk aan hoe dit succesvolle wereldkampioenschap meteen na afloop zo resoluut uit de geschiedenisboeken is geschrapt, dat de NOS er in 2017 niets meer over kon vinden. (Voor de duidelijkheid: dit is een klacht over de geschiedenisschrappers en niet over de NOS of anders sportredacties.) De energie werd niet gebruikt om de sport verder te ontwikkelen, maar juist om die te blokkeren.
De FIFA legde een ban op voor voetbalstadions om vrouwenwedstrijden te organiseren, op straffe van uitsluiting. De Engelse speelsters werden bij terugkomst publiekelijk vernederd. De makers van Copa 1971 waren de eersten in meer dan een halve eeuw, die met de Deense wereldkampioenen terugkeken op hun prestaties. Het kostte het team van deze documentaire dan ook de nodige moeite om de vrouwen van toen voor de camera te krijgen. De verbittering bij deze pioniers was nog lang niet verdwenen, waardoor het extra mooi is dat ze nu eindelijk die waardering krijgen.
Die waardering komt natuurlijk niet van de FIFA zelf, want die weigert hardnekkig om de WK’s van 1970 en 1971 met terugwerkende kracht te erkennen. Daarmee suggereert de bond dat het internationale vrouwenvoetbal is begonnen bij het WK van 1991 in China, de eerste editie onder verantwoordelijkheid van de wereldvoetbalbond.
Daarmee vertroebelt de voetbalbond het zicht op de maatschappelijke geschiedenis van de vrouwensport, die zich heel lang buiten haar officiële structuren heeft afgespeeld. Alle ontwikkelingen vóór de officiële aanvaarding van de heren sportbestuurders worden verzwegen om de eigen rol groter en indrukwekkender te maken dan die daadwerkelijk is geweest.
De première van Copa 1971 bij de IDFA
Onafhankelijk onderzoek
En zo ontstaan er drie problemen:
- De FIFA doet aan geschiedvervalsing
- Niemand had die geschiedvervalsing in de gaten
- De echte pioniers van het vrouwenvoetbal worden buiten de geschiedenis gehouden
Op zich is het geen probleem dat de FIFA aan geschiedvervalsing doet, want het is inmiddels allang bekend dat dit één van haar grootste verdienmodellen is. Het wordt pas lastig als er geen tegenwicht wordt geboden door onafhankelijke onderzoekers en instellingen, die weigeren te accepteren dat de sportgeschiedenis exclusief wordt geschreven aan de vergadertafels van de voetbalbonden.
Er bestaat nu eenmaal geen objectief onderscheid tussen officiële en officieuze geschiedenis, zeker niet voor een zelfstandige onderzoeker. Zo’n onderscheid is alleen maar gebaseerd op marketing en andere vormen van propaganda, die ervoor hebben gezorgd dat de sportvrouwen van 1971 pas in 2023 voor de eerste keer hun verhalen hebben kunnen vertellen.
Dat hebben we mede te danken aan Serena en Venus Williams, die de financiering van de documentaire mogelijk hebben gemaakt, samen met Will Smith. “It’s an honor to partner with my sisters and Westbrook Studios to help bring this magical story to light, which has been buried for far too long,” zo zei Serena Williams.
Het is een vorm van historische gerechtigheid. Het WK van 1971 werd buiten de structuren van de officiële sport georganiseerd, waarna deze documentaire buiten de structuren van de officiële sport werd gefinancierd. Het eerste probleem is daarmee nog niet opgelost, want de FIFA zal haar favoriete verdienmodel niet zo snel opgeven. Het tweede en derde probleem daarentegen zijn wel aangepakt, in ieder geval voor de Copa 1971.
Rijksmuseum van de Nederlandse sport
De vertoning van deze documentaire bij de IDFA was door een samenloop van omstandigheden in dezelfde week als het jubileum van het Nederlands vrouwenelftal, dat op 9 november 1973 zijn eerste interland speelde, dat door de KNVB werd erkend. Precies vijftig jaar later sprak ik met vier oer-internationals hierover in Atria, het Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis in Amsterdam.
Ook daar bleek hoe weinig er nog bekend is over deze begintijd, net zoals Copa 1971 laat zien. Het originele shirt uit 1973 van die eerste interland dook opeens op, waarvan ik dacht dat er geen één was bewaard. In plakboeken uit die tijd staan onbekende foto’s van onbekende wedstrijden, aangevuld met onbekende informatie.
De grootste oorzaak dat we dit allemaal niet weten, is het gebrek aan onafhankelijke onderzoekers en onafhankelijke instellingen. Er is geen Rijksmuseum van de Nederlandse sport. We hebben niet de beschikking over tientallen hoogleraren en honderden studenten, die fundamenteel onderzoek doen zonder zich vooraf te beperken door een neponderscheid tussen officiële en officieuze geschiedenis. De internationale aandacht voor Copa 1971 laat trouwens zien dat dit niet een specifiek Nederlands probleem is.
Het enige wat we nu hebben, is mijn aanhoudende gezeur op Sportgeschiedenis over dit gemis. Om de zoveel weken kom ik hier opnieuw op terug, omdat het steeds schrijnender wordt. Een onafhankelijk instituut met onafhankelijke onderzoekers met een onafhankelijke agenda is namelijk het beste antwoord op de drie genoemde problemen:
- Er komt een tegenwicht voor de geschiedvervalsing van de FIFA
- We hebben sneller die geschiedvervalsing in de gaten
- De echte pioniers van het vrouwenvoetbal worden opgenomen in de geschiedenis
Verzamel, vertel en verspreid de verhalen
We kunnen nu hoopvol wachten op zo’n instituut met een indrukwekkende voordeur, een enorme bibliotheek en een goede kantine. Het is alleen veel beter om de benodigde structuur nu al op te bouwen: al die verhalen van die vrouwenvoetballers die we niet kennen, omdat er nog nooit naar is gezocht. Daar kunnen we vandaag mee beginnen, zoals ik vorige week al samenvatte in elf erfgoedtips.
En dat is dan ook precies de taak voor archieven, musea en kennisinstellingen. Ga actief op zoek naar die verhalen en naar het bijhorende materiaal als dag- en plakboeken, foto’s en verhalen, indien mogelijk nog verteld door de hoofdpersonen zelf.
Verzamel die verhalen en leg ze vast. Vertel ze daarna, zodat ze worden verspreid. Haal deze pioniers de geschiedenis binnen, zodat de sporters van nu weten wat ze aan hun te danken hebben – precies zoals Venus en Serena Williams dat zo mooi hebben gezegd. Zo zijn de archieven belangrijker voor de ontwikkeling van het vrouwenvoetbal dan de FIFA zelf.
In ieder geval hebben we er meer aan dan een sporthistoricus, die vanaf zijn gedroomde apenrots naar iedereen roept dat hij het zes jaar geleden allemaal al wist.
