De les van het WK voetbal van 1978: elk protest tegen Qatar is zinvol

In aanloop naar het WK voetbal van 1978 in Argentinië was er wereldwijd protest tegen de mensenrechtenschendingen in dat land. Met succes, want zo werd dit evenement geen propagandastunt. Daarom moeten we nu hetzelfde doen met het WK voetbal in Qatar. Elk protest is daarom zinvol, óók de afwezigheid van een Nederlandse regeringsdelegatie.

De kritiek op het WK voetbal in Qatar lijkt veel op die van 1978 in Argentinië. Qatar wil zich aan de wereld tonen als een modern en beschaafd land, net als bij Argentinië in 1978. In reactie is er wereldwijd protest tegen mensenrechtenschendingen, net als bij Argentinië in 1978. Freek de Jonge overhandigde tienduizenden handtekeningen tegen dit WK, net als bij Argentinië in 1978.

Tegelijkertijd wijzen de vóórstanders van dit WK erop dat sport en politiek los van elkaar staan, net als bij Argentinië in 1978. Ze vinden dat de demonstranten wel heel laat zijn begonnen met hun acties, net als bij Argentinië in 1978. Daarom zijn die allemaal maar zinloos, net als bij Argentinië in 1978.

Uit onderzoek blijkt alleen precies het tegenovergestelde: de acties in 1978 tegen Argentinië hebben wél invloed gehad. Ik bekeek daarvoor de archieven van de KNVB en Amnesty International uit die tijd.

Solidariteitscomité Argentinië-Nederland

De eerste actie in Nederland was van het Solidariteitscomité Argentinië-Nederland op 26 oktober 1977, de dag dat Oranje zich had geplaatst voor het wereldkampioenschap. “Het argument dat sport en politiek gescheiden moeten blijven, gaat in dit geval helemaal niet op,” zei Joop Bal namens deze organisatie (al dan niet toevallig met de perfecte achternaam voor deze gelegenheid). “Dit wereldkampioenschap wordt door de junta georganiseerd.”

Volgens een intern bericht van de Nederlandse tak van Amnesty International werd op 27 december 1977 besloten om ook tot actie over te gaan. ‘Amnesty kan en mag een dergelijke bijeenkomst niet voorbij laten gaan zonder deze op een zo goed mogelijke wijze voor de doelstellingen te gebruiken,’ zo vatte de organisatie de discussie over het voetbalevenement samen. Op 20 januari 1978 volgde internationaal overleg op het hoofdkantoor in Londen, waarna op dezelfde dag alle nationale afdelingen van Amnesty op de hoogte werden gesteld van een campagne in april en mei. De archiefstukken hierover las ik in het IISG.

Freek de Jonge en Bram Vermeulen van Neerlands Hoop in Bange Dagen begonnen op 27 januari met hun actie Bloed aan de paal, vooral gericht aan het Nederlands elftal met een oproep om het WK te boycotten.

Bestel hier ons boek “Nooit meer Qatar”

KNVB

Amnesty lnternational en Neerlands Hoop begonnen dus behoorlijk laat met hun acties, ruim vier maanden voor de openingswedstrijd op 1 juni 1978. Ze hadden wel meteen invloed, las ik dan weer in de notulen van het bondsbestuur van de KNVB bij het Nationaal Archief.

Op de vergadering van 29 oktober 1977 was het protest in ieder geval nog geen gespreksonderwerp. ‘Wanneer het 1^e draaiboek voor Argentinië gereed is, zal de diskussie worden voortgezet,’ aldus de  notulen over de voorbereiding op het wereldkampioenschap. Op 28 januari 1978 bereikte dit heikele punt voor de eerste keer de vergadertafel, precies één dag na de start van Bloed aan de paal! ‘Besloten wordt dat hedenmiddag een kommuniké over dit onderwerp namens het bestuur zal worden uitgegeven, waarin de KNVB zijn eerder ingenomen standpunt handhaaft.’

Wat de bond inderdaad meteen deed: ‘De principiële vraag in dit verband is of kan worden deelgenomen aan voetbaltoernooien die worden gehouden in landen met een totalitair systeem. Hetzelfde geldt voor wedstrijden tegen nationale elftallen van dergelijke landen. Als de KNVB niet zou deelnemen aan het WK in Argentinië, dan zal eenzelfde standpunt moeten worden ingenomen tegenover alle totalitaire landen in de gehele wereld en derhalve ook in Europa.’ Ook in de maanden erna bereikte de groeiende maatschappelijke onrust de vergadertafel van het bondsbestuur.

Het Nederlands elftal ging uiteindelijk wél naar Argentinië, zodat deze actie van Freek de Jonge en Bram Vermeulen was mislukt. Zo werd tenminste gezegd, maar de vraag is of hun protesten echt zo zinloos zijn geweest. Om hier wat zinnigs over te zeggen, maak ik een vergelijking met het WK voetbal van 1970 in Mexico waartegen juist geen enkele actie werd gevoerd.

De moeders van Mexico

Mexico mocht zowel de Olympische Spelen van 1968 organiseren als het WK voetbal van 1970. Opmerkelijk, want dit land was in die tijd een akelige dictatuur met heel veel politieke onrust. Vlak voor aanvang van de Olympische Spelen eindigde een demonstratie tegen dit evenement in een bloedbad, omdat ordetroepen het vuur openden op de massa, die aan alle kanten was omsingeld. Het exacte aantal dodelijke slachtoffers is nooit duidelijk geworden, maar volgens schattingen gaat het om minstens 300 – ruim een halve eeuw later nog steeds een open wond in de nationale geschiedenis.

Twee jaar later was deze situatie niet veranderd tijdens het WK voetbal. Vlak voor de openingswedstrijd werden gevangenen studentenactivisten in hun eigen cel mishandeld, nota bene tijdens een hongerstaking. Wanhopige moeders probeerden via de aanwezige buitenlandse pers aandacht te vragen voor hun verdwenen kinderen. Op slechts enkele kilometers van het Aztekenstadion in Mexico-Stad schoot de politie de 19-jarige José Leonardo Certon Rodrigues dood tijdens een protest op de medische faculteit, een dag vóór de legendarische halve finale tussen Italië en West-Duitsland.

De aanwezige sportjournalisten schreven er zowel in 1968 als 1970 niets over. In de zes jaar tussen 1 januari 1966 en 1 januari 1972 verschenen er in totaal maar twintig artikelen in de Nederlandse dagbladen over de mensenrechtensituatie in Mexico. De aanwezigheid van duizenden journalisten tijdens de twee grootste sportevenementen ter wereld heeft daar dus geen enkele invloed op gehad. Ze waren ziende blind.

De opzet van de Mexicaanse dictatuur om de Spelen en het WK voetbal te gebruiken voor propaganda had gewerkt. Het is daarom niet zo heel gek dat de Argentijnse machthebbers er vooraf ook vanuit gingen dat zij dit voor elkaar konden krijgen met het wereldkampioenschap van 1978. Dat liep alleen heel anders af.

De moeders van Argentinië

Juist door de aanhoudende acties van eerst De Jonge en Vermeulen en daarna Amnesty International kwam er in de Nederlandse pers een aanhoudende stroom mediaberichten over de mensenrechtenschendingen in Argentinië. In 1976 werden hierover ruim zestig berichten gepubliceerd, wat in 1977 was uitgeroeid tot meer dan 250 verhalen. In 1978 waren dat er maar liefst 700, waarvan de helft over de acties van Amnesty International en Neerlands Hoop.

Deze cijfers tonen aan dat de protesten een meetbare invloed hebben gehad en hebben gezorgd voor een ander collectief bewustzijn over het WK voetbal in Argentinië. Het WK van 1970 herinneren we ons nog steeds als dat prachtige evenement met Brazilië als één van de mooiste winnaars aller tijden. Het WK van 1978 herinneren we ons nog steeds als dat het evenement waar Nederland de finale haalde terwijl elders in het land de mensenrechten werden geschonden. Dát is het verschil.

Het doet er daarom niet eens meer toe dat geen enkel voetballand dit wereldkampioenschap heeft geboycot, zoals Freek de Jonge en Bram Vermeulen eisten, want door deze enorme media-aandacht was de missie van Argentinië volkomen mislukt. Er werd steeds méér over de mensenrechtenschendingen geschreven, onder andere over de Argentijnse moeders, die wanhopig op zoek waren naar hun verdwenen kinderen. Acht jaar eerder kregen de Mexicaanse moeders nog geen enkele aandacht.

Zo is het WK van 1978 voor altijd besmet geraakt, tot in onze tijd toe. Het heeft dus zin om aanhoudend te protesteren, ook in onze tijd tegen de arbeidsomstandigheden in Qatar, tegen de mensenrechtenschendingen en tegen de corruptie in de FIFA. Alle druk van buiten helpt en dus óók het wegblijven van een Nederlandse regeringsdelegatie.

Nooit meer Qatar

Natuurlijk gaat dit WK uiteindelijk gewoon door, maar het hoofddoel is om te voorkomen dat dit allemaal nóg een keer gebeurt. Als de internationale sportwereld niet heel snel fundamenteel verandert, dreigt alles over veertien jaar namelijk wéér te gebeuren. Qatar wil de Olympische Spelen van 2036 organiseren – ongetwijfeld in de winter. Dat lijkt misschien heel ver weg, maar het IOC wijst waarschijnlijk al in 2025 deze Spelen toe – over drie jaar!

Als dit WK voetbal succesvol verloopt, groeit daarom de kans meteen dat Qatar de Zomerspelen mag organiseren. Dan dreigen er wéér duizenden arbeiders als slaven te worden ingezet bij de bouw van de sportieve infrastructuur. Dan worden opnieuw de levens van duizenden mensen op het spel gezet voor een paar weekjes sport.

Daarom moet de missie van Qatar mislukken om van dit WK voetbal een geslaagde propagandashow te maken. Als het IOC en de FIFA dat zelf niet in willen zien, is het aan ons om dat duidelijk te maken.

Elk protest tegen het WK voetbal van Qatar is daarom belangrijk, net zoals in 1978. Nooit meer Argentinië. Nooit meer Qatar.