De moord op Ajacied Gerrit Nieuwkamp
Op 6 september 1942 speelde Gerrit Nieuwkamp zijn eerste officiële wedstrijd voor Ajax. Nog vóór het einde van hetzelfde seizoen werd hij vermoord in Kamp Vught. Zijn naam staat op het KNVB-monument, maar niet namens Ajax.
De persoonskaart van Gerrit Nieuwkamp in Kamp Vught, de plek waar hij werd vermoord
In de Amsterdamse Rijnstraat werden vrijdag Stopersteine gelegd bij het huis van Eddy Hamel en zijn gezin. Het was het laatste woonadres van deze Joodse voetballer, die samen met zijn vrouw Johanna en de tweeling Paul en Robert via Kamp Westerbork naar Auschwitz werd gedeporteerd, waar ze allemaal zijn vermoord. Hamel was in de jaren 20 van de vorige eeuw één van de bekendste spelers van Ajax.
Bij Ajax zelf bleef deze moord lange tijd onbekend, dan wel onbesproken. Pas in 1997 schreef de club voor de eerste keer een artikel over Hamel als slachtoffer van de Holocaust – ruim een halve eeuw later! Zijn naam staat wél op het clubmonument van het Amsterdamse WV-HEDW, als voormalig coach van HEDW. Ook werd hij in 1949 vermeld op het KNVB-monument, dat nu in Zeist is ondergebracht. Niet als Ajacied trouwens, maar namens HEDW.
Het lot van Hamel is inmiddels bekend, onder meer door het twitteraccount van Auschwitz Memorial. De melding van 21 oktober j.l. bijvoorbeeld werd ruim 1400 keer geretweet – volkomen terecht natuurlijk. De Stolpersteine zorgden voor nog meer belangstelling, zoals dit prachtige filmpje van Ajax zelf.
Gerrit Nieuwkamp
Hamel is niet de enige vermoorde Ajacied, die volkomen is vergeten, zo blijkt uit onderzoek voor het Voetbalmonument. Op 30 januari 1943 werd Gerrit Nieuwkamp vermoord in Kamp Vught, nota bene in hetzelfde seizoen waarin hij zijn eerste officiële wedstrijd voor het eerste elftal van Ajax speelde – tevens zijn enige. Op 6 september 1942 scoorde hij twee maal tegen ’t Gooi in de eerste wedstrijd van het nieuwe seizoen, na een overstap van AFC. ‘Met dat gemiddelde van twee doelpunten per wedstrijd wordt hij zelfs door de meest gereputeerde kanonnen niet overtroffen,’ zo grapte de presentatiegids van Ajax in 1996.
De club was er alleen niet van op de hoogte dat Nieuwkamp op 11 oktober 1942 gevangen werd gezet in cel nummer 441 van het Oranjehotel in Scheveningen, een nazi-gevangenis waar zo’n 25.000 mensen werden opgesloten voor verhoringen en veroordelingen. Hij zat daar op verdenking van verduistering van distributiebewijzen. Op diezelfde dag won Ajax met 4-0 van Emma, iets meer dan een maand na het debuut van Nieuwkamp. Zouden zijn medespelers toen al hebben geweten dat hij was opgepakt?
Wederom een maand later, op 16 november, werd Nieuwkoop verplaatst naar Kamp Amersfoort. Een dag eerder had Ajax opnieuw tegen ’t Gooi gespeeld en won toen met 1-4. Op 18 januari 1943 werd hij naar Kamp Vught verplaatst, een dag nadat Ajax de tweede wedstrijd tegen Emma met 1-2 had gewonnen. Twaalf dagen later werd hij daar vermoord, 25 jaar oud. Weer een dag later speelde Ajax gelijk tegen Haarlem.
Dubbel vergeten
Ajax heeft er nooit iets over geschreven, niet in de oorlog zelf en ook niet daarna. En dat is ook niet zo gek, want al die gegevens zijn nu pas bekend via de pagina van Nieuwkamp bij Oorlogsbronnen. En ook bij AFC was zijn naam tot voor kort in de vergetelheid geraakt, de club waar Nieuwkoop tussen 1937 en 1942 speelde. Zijn naam staat niet op het clubmonument, dat op 12 januari 1946 werd onthuld. Wellicht werd hij niet vermeld, omdat hij als Ajax-lid werd vermoord. AFC wist tijdens de onthulling namelijk allang van zijn dood, omdat dit op 22 mei 1945 werd vermeld in het clubblad Schakels. Nog wel met een verkeerde sterfdag en sterfplaats – 15 februari 1943 in Kamp Amersfoort – maar Nederland verkeerde nog in complete chaos.
Op één of andere manier heeft AFC daarna alsnog de naam van Nieuwkamp doorgegeven aan de KNVB als één van de clubslachtoffers, zodat die wél op het monument in Zeist staat. Nieuwkamp staat daar dus niet namens Ajax op, maar namens AFC. Net als Hamel, die niet door Ajax was aangemeld, maar door HEDW.
Pas dit jaar herontdekte het clubbestuur van AFC het lot van Nieuwkamp vanwege zijn vermelding op het Voetbalmonument, samen met nog eens veertien vergeten omgekomen clubleden. ‘Nu deze namenlijst, na meer dan 76 jaar (!) compleet lijkt, zal het bestuur zich beraden op welke wijze AFC ook deze omgekomen AFC-ers op ons monument blijvend vermeld kunnen worden,’ zo meldde voorzitter Ad Westerhof tijdens de laatste Dodenherdenking.
Ook Ajax zou dit eigenlijk moeten doen, want Nieuwkamp is wel de enige Ajacied van wie we nu weten dat hij als actieve speler van het eerste elftal is omgekomen in de Tweede Wereldoorlog, ook al heeft hij maar één officiële wedstrijd gespeeld. Het is tenslotte belangrijke informatie in het weekend nadat de Stolpersteine voor de vermoorde Ajacied Hamel werd gelegd: er is nóg een vermoorde Ajacied.
