De uitvinder van het bekervoetbal hoopte op een nationaal voetbalgevoel – tevergeefs

Ajax en PSV spelen zondag de finale van de KNVB-beker. Dit toernooi werd 130 jaar geleden door Hak Holdert verzonnen in de hoop op een nationaal voetbalgevoel.

HFC uit Haarlem in 1913 bij de Holdertbeker, vernoemd naar de bedenker van dit toernooi. Foto via het Noord-Hollands Archief

Voor mijn boek De gele kaart van Neeskens heb ik veel uitgezocht over de geschiedenis van het bekervoetbal in Nederland. In aanloop naar de finale gebruik ik die onderzoeken als basis voor een serie over de KNVB-beker.

Holdertbeeld

De eerste bekerfinale werd in 1899 gespeeld, maar de geschiedenis van de huidige TOTO KNVB Beker gaat terug naar 22 december 1893. Hak Holdert, in die tijd de penningmeester van de Amsterdamse voetbalclub R.A.P., stelde toen een bronzen beeld beschikbaar voor de winnaar van een bekercompetitie, naar voorbeeld van de Engelse F.A. Cup. Het werd meteen de naam voor deze nieuwe competitie: het Holdertbeeld.

Holdert wilde graag zo’n bekercompetitie met een lotingsysteem, in de hoop dat dit zou leiden tot wedstrijden tussen ploegen uit het hele land uit alle verschillende divisies. ‘Hij hoopte door het uitloven van zijn beeld,’ zo schreef het tijdschrift Nederlandsche Sport op 17 maart 1894, ‘dat de 2e kl clubs met beide handen de gelegenheid zouden aangrijpen, om hunne 1e klas zusters eens te ontmoeten, en in den beginne had het er dan ook allen schijn van.’

Met andere woorden: Holdert wilde de basis leggen voor een nationaal voetbalgevoel. Deze sport in 1893 was namelijk nog ontzettend klein met zo’n duizend leden bij de voetbalbond. Ter vergelijking: een club als Hercules uit Utrecht heeft in 2023 méér leden dan er in 1893 in heel Nederland waren te vinden. En dan was de voetbalbond ook nog eens te armlastig om zelf een prijs te financieren voor een bekercompetitie.

Beeld-storm

Het idee was mooi, maar er kwam dat eerste bekerseizoen niets van terecht. Er werd precies één wedstrijd gespeeld op 11 februari 1894 tussen HFC Haarlem en HFC. L.J. Wijnands was de scheidsrechter van deze historische gebeurtenis. HFC won met 3-1, waarin Otto Menten het eerste bekerdoelpunt in de geschiedenis maakte. De omstandigheden waren vreselijk, want die dag trok er net een orkaan over Haarlem, zodat deze wedstrijd bekend werd als de Beeld-storm.

De andere clubs trokken zich daarna terug, mede omdat de bekercompetitie pas in de tweede helft van het seizoen was begonnen en er daarom niet zoveel tijd meer was. En dat was voor Holdert weer de reden om deze eerste jaargang af te blazen, waarmee het Holdertbeeld niet werd uitgereikt.

‘Dat hij het zeer onaangenaam vindt, dat men zijne goede bedoeling zoo weinig apprecieert, is te begrijpen en heeft hij mij dat dan ook ten duidelijkste doen blijken,’ vatte Wijnands samen in Nederlandsche Sport, de scheidsrechter van die enige bekerwedstrijd. ‘Intusschen komt hem de beste dank toe van ieder belangstellende in het voetbalspel, voor hetgeen hij heeft getracht tot stand te brengen.’

Pas op 15 januari 1898 stelde Holdert opnieuw een prijs beschikbaar, die uiteindelijk leidde tot de eerste bekerfinale, waarover meer in een volgend verhaal.