De wereldberoemde uitspraak “Voetbal is oorlog” is niet van Rinus Michels
Precies vijftig jaar geleden stond er in het Algemeen Dagblad een interview met Rinus Michels. “Topvoetbal is oorlog,” luidde de dreigende kop. Toch is het onwaarschijnlijk dat Michels zelf deze spreuk heeft bedacht. Dit bericht lees je gratis, maar met een donatie maak je ons werk mogelijk – onderaan deze pagina.
Op 10 maart 1971 speelde Ajax in de Europa Cup 1 tegen Celtic. Het was voor het AD een mooi moment om met coach Rinus Michels te praten over zijn team, vooral over de ontwikkeling sinds de verloren finale in 1969 tegen AC Milan. Met 4-1 had Ajax geen schijn van kans gehad. Hadden zijn spelers geleerd van die enorme nederlaag?
Frontsoldaat
Met veel gezucht en gesteun was Michels bereid daar wat over te zeggen. Een voetballer bij Ajax behoorde zichzelf vooral te beschouwen als onderdeel van een geheel en niet als een individu in een elftal. “Hij moet zich kunnen omschakelen tot een primitief wezen. Een frontsoldaat kan zich ook niet permitteren om als een normaal denkend mens te handelen. Hij moet zijn persoonlijkheid los kunnen laten en hij moet vergeten wie hij is en wat hij doet. Anders wordt hij mesjokke. Topvoetbal is net zoiets als oorlog. Wie te netjes blijft, is verloren.”
De letterlijke uitspraak was dus niet Voetbal is oorlog. Belangrijker is de context waarin Michels tot die wijsheid kwam, precies vijftig jaar geleden op een belangrijke Europese voetbaldag voor Ajax. Twee jaar eerder was zijn team in de Europa Cup 1-finale weggetikt door AC Milan, waarna Feyenoord in het seizoen daarop die Cup wél won, nota bene door vroeg in dat seizoen diezelfde Milanezen uit te schakelen. Onder leiding van Ernst Happel waren de Feyenoorders gehard voor het succes, zelfs tijdens de geslaagde dubbele veldslag tegen Estudiantes om de Wereldbeker.
Michels verving in die tussenliggende jaren veel spelers, als hij vermoedde dat zij niet beschikte over die keiharde profmentaliteit. Van de dertien Ajacieden in de finale van 1969 waren er in 1971 zeven verdwenen. “Die waren gewoon niet tegen die ontwikkeling opgewassen,” aldus Michels. “Dat kan ik me best voorstellen, maar het maakt ze wel ongeschikt.”
Die benadering is een onmisbaar onderdeel van het zogenaamde totaalvoetbal, dat in die jaren langzaam vorm kreeg. Dat bestond niet alleen uit bewegelijkheid en frivoliteit als compleet nieuwe tactiek, maar ook uit een hardheid, die voor de Nederlandse sport toen ongekend was. De WK-wedstrijd tussen Nederland en Brazilië was 1974 was daar een voorbeeld van, net als de interland tegen Italië later dat jaar, die met 3-1 werd gewonnen. De Telegraaf vond het maar niets: ‘Topvoetbal is oorlog, aldus Rinus Michels, maar dat Oranje hierbij het zwaarste geschut blijft hanteren, wordt toch wel een bedenkelijke noot in de marge van de successen.’
Voor Ajax heeft dit inzicht in ieder geval gewerkt, want de drie Europese finales ná dit interview met Michels werden allemaal gewonnen. En dan heb je altijd gelijk, vervolgde hij. “In principe mag degene die gewonnen heeft de grootste bek opzetten. Maar dat wil nog niet zeggen dat hij ook het beste voetbal heeft gespeeld.”
MVV
Inmiddels is de uitspraak Voetbal is oorlog losgezongen uit deze context en een soort van algemene wijsheid geworden. Het is alleen de vraag of het inderdaad Michels zelf is geweest, die hiermee als eerste kwam.
In Het Limburgsch Dagblad van 17 november 1969 bijvoorbeeld stond het opmerkelijke bericht dat er in de kleedkamer van MVV uit Maastricht een groot zwart bord hing met de tekst Voetbal is oorlog. Het was een idee geweest van coach Georg Knobel, dezelfde man die in 1974 naar Ajax overstapte.
Sportjournalist Ed van Opzeeland beweerde dan weer dat hij die tekst al in december 1966 in de mond had gelegd van Michels. Ajax had net Liverpool uitgeschakeld in de Europa Cup 1 na twee zinderende wedstrijden. Tegen Henri van der Steen zei Van Opzeeland in 2005: “Ik werkte voor de wekelijkse uitgave van Revue. Na die sensationele wedstrijden tegen Liverpool heb ik Michels geïnterviewd. Bij het uitwerken van dat interview zocht ik nog een mooi slot. Toen bedacht ik ‘Voetbal is oorlog‘. Michels heeft dat nooit gezegd, hij had het wel kúnnen zeggen. Hij heeft het later trouwens zelf overgenomen.”
Buitenland
En dan zijn er nog veel oudere vergelijkingen tussen voetbal en oorlog. De Dragster Courant plaatste in 1921 een artikel met de kop Voetbaloorlog – honderd jaar geleden! ‘Een voetbalveld heeft meermalen veel van een slagveld,’ begon dit verhaal over de ontaarding van deze sport. In het buitenland kunnen we nog verder terug, zoals The Minneapolis Journal van 11 december 1905: ‘Football is war, and war is hell.’
Dankzij Michels is het wereldberoemd geworden, dat dan weer wel. Maar het belangrijkste is toch dat hij zo een bijdrage leverde aan het idee van totaalvoetbal. Een voetballer die de belangrijkste finale van zijn leven wil winnen, moet met een keiharde mentaliteit het veld betreden. En dat is nu nog steeds zo.
