Een opmerkelijke voetbalwedstrijd op Java tijdens Kerst 1947: Nederlandse militairen tegen de Javaanse bevolking

Op 25 december 1947 werd er op Java gevoetbald tussen Nederlandse militairen en de lokale bevolking. Het was bedoeld als Nederlandse propaganda in de Koloniale Oorlog tegen Indonesië.

Bataljonscommandant, majoor Koerselman, verricht de aftrap op 25 december 1947. Foto Th. van de Burgt via het Nationaal Archief

Over de sportgeschiedenis tijdens de Koloniale Oorlog tussen Nederland en Indonesië van eind jaren veertig is maar weinig bekend. Nico van Horn was in 2017 de eerste, die hierop wees tijdens een lezing aan de Universiteit Leiden. “Hoe gek het ook klinkt, er werd in deze periode aan sport gedaan, aan georganiseerde sport zelfs, iets wat mag gelden als een zeer onderbelicht gebleven topic in de Nederlandse sportgeschiedenis.”

Hij wees hierbij op een wedstrijd op 31 maart 1948 in de stad Bima op het schiereiland Soembawa tussen Nederlandse militairen van de 4e infanterie en Indonesische spelers uit die regio. Het was precies in de maanden tussen de eerste en de tweede militaire actie van Nederland, de zogenaamde Politionele Acties, maar dat wil niet zeggen dat de strijdende partijen op dat ogenblik in vrede met elkaar leefden. Integendeel, want deze ontmoeting liep compleet uit de hand.

Er braken onlusten uit, waarna de wedstrijd voortijdig werd afgeblazen. De commandant ter plekke noteerde dat hij opdracht had gegeven ‘voorlopig wedstrijden achterwege te laten daar voetbalwedstrijden nog steeds niet als pacificatiemiddel beschouwd kunnen worden’.

Sport verbroedert niet altijd.

Reksosari

Drie maanden eerder waren er ook al zulke wedstrijden gespeeld op Java. In de beeldbank van het Nationaal Archief zit een foto, die op 25 december 1947 werd gemaakt van een wedstrijd in de stad Reksosari tussen Nederlandse militairen en een team van bewoners. Het was bedoeld om zo gezamenlijk Kerstmis te vieren.

Van deze wedstrijd zelf is er via het digitale krantenarchief in Delpher niets te vinden, maar van een vergelijkbaar evenemenent eerder die maand in Reksosari is er wel een melding in De Locomotief van 15 december 1947.

Deze omgeving op Java werd beschouwd als het gebied van de T-Brigade. Een detachement van 2-6 Regiment Infanterie had een elftal samengesteld, dat speelde tegen een team met jonge Javanen, wonende in de omliggende kampongs. ‘Het initiatief hiertoe was uitgegaan van de Indonesische contactman Soekarno, die, zelf Javaan zijnde, de gehele dessa kent als een der bewoners zelf.’

Als vanzelfsprekend was dit niet president Soekarno, de aartsvijand van Nederland, maar een naamgenoot. De wedstijd was mede georganiseerd om de plaatselijke bevolking het gevoel te geven dat de Nederlandse macht ter plekke zo was gevestigd dat het normale leven weer was hervat: voetbal als propaganda in een Koloniale Oorlog.

Moddergevecht

Voorafgaande aan de wedstrijd werden er op het veld grammofoonplaten gedraaid. De bevolking was massaal aanwezig, zo althans meldde De Locomotief. ‘Het was zeer jammer, dat het weer niet medewerkte, zodat het voor beide elftallen soms een moddergevecht was.’

De Nederlanders wonnen met 2-1, maar het belangrijkste was de toespraak van Soekarno na afloop, waarin hij de bevolking wees op de prettige samenwerking met de Nederlandse soldaten. ‘Dit is de eerste voetbalwedstrijd in deze omgeving tussen een Nederlands en een Javaans elftal gehouden, en het mag verheuging wekken, dat op deze buitenpost, reeds thans een sportieve krachtmeting tussen de militairen en de bevolking mogelijk was,’ zo vatte De Locomotief samen.

Waar er met Kerst 1947 nog relatief vredig met elkaar werd gevoetbald, liep dat drie maanden later compleet uit de hand. Zo was sport een voortzetting van de Koloniale Oorlog op Indonesië, maar dan met andere middelen. En dat maakt deze sportgeschiedenis zo interessant om mee te nemen in historische onderzoeken naar de vrijheidsstrijd van Indonesië en de Nederlandse reactie. Het wordt tijd om verder te gaan waar Van Horn in 2017 was geëindigd.