Een vergeten toernooi: de Xerxes-Beker werd uitgereikt aan de voetbalclub met de beste atleten
In 1908 werd de eerste editie van de Xerxes-Beker georganiseerd, een atletiektoernooi voor voetballers. We hebben filmbeeld uit 1922.
Door Roger Rossmeisl
Aan het begin van de vorige eeuw was voetbal nauw verbonden met atletiek. Iedere zomer, voorafgaand aan de start van de nieuwe voetbalcompetities, organiseerde de voetbalbond het zogenaamd ‘Nederlandsch Kampioenschap Athletiek voor Voetballers’. Verschillende voetbalclubs uit de hoogste klassen vaardigden hiervoor hun beste spelers af.
Ingooien met den voetbal
Xerxes-Beker
‘We meenen nog eens ernstig te moeten wijzen op het groote nut, dat de voetballer kan trekken van doelmatige gymnastiek- en athletiekoefeningen’, staat er in het jaarverslag van de NVB (toen nog zonder koninklijke K) van 1914 te lezen. In lijn met die gedachte had de bond een ‘athletiek-commissie’ in het leven geroepen die jaarlijks de strijd om de Xerxes-Beker op touw zette, zoals het kampioenschap atletiek voor voetballers ook wel werd genoemd.
Wat in 1908 bij de Rotterdamse voetbalvereniging Xerxes kleinschalig was begonnen, werd een jaarlijks terugkerend zomerevenement. Diverse disciplines kwamen aan bod: naast de 100, 400 en 800 meter hardlopen stonden ook hoogspringen en speerwerpen op het programma. Bovendien konden de spelers zich vaak meten in specifieke voetbaldisciplines. Zo stonden ‘Ingooien met den voetbal’, ‘Vertrappen met den voetbal’ en ‘Dribbelen met den voetbal’ in veel gevallen op het programma.
Deelnemers aan de Xerxes-Beker van 1922
Districtskampioenschappen
Lang bleef de Xerxes-Beker een Hollands onderonsje. Maar in de zomer van 1914 organiseerde de athletiek-commissie atletische districtskampioenschappen voor voetballers in West, Oost, Noord en Zuid. Terwijl Willem II op het Bredase Chasséveld kampioen van het zuiden werd, legde Haarlem beslag op de titel voor district West. In Arnhem was Vitesse de sterkste voor district Oost en in Groningen werd Be Quick kampioen van het noorden. Eind juli 1914 hadden 171 voetballers zich ingeschreven voor de eindstrijd, verdeeld over 18 voetbalclubs.
Nét toen de laatste voorbereidingen werden getroffen kwam er een einde aan de zorgeloze zomer van 1914. De moord op de beoogde troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije Franz-Ferdinand en zijn vrouw Sophie op 28 juni 1914 in Sarajevo veroorzaakte in Europa een julicrisis waar steeds meer landen bij verzeild raakten. Hoewel Nederland zich afzijdig probeerde te houden van het conflict, werd op 1 augustus 1914 de Algemene Mobilisatie afgekondigd. In plaats van te sporten moesten veel voetballers zich melden bij diverse kazernes in het land, waardoor het Kampioenschap Athletiek voor Voetballers af werd afgelast.
Advertentie voor de Xerxes-Beker van 1924
Omnisport-gedachte
Gedurende de Eerste Wereldoorlog bleef de omnisport-gedachte binnen de NVB gehandhaafd. Dat kwam mede omdat het Nederlandse leger in zowel voetbal als atletiek een nuttig tijdverdrijf zag in de neutrale oorlogsjaren van ‘afwachtingsopstelling’. Met een pauze van twee jaar na de oorlog zou nog tot diep in de jaren twintig iedere zomer gestreden worden om de Xerxes-Beker.
Pas in 1929 kwamen er geluiden dat atletiekbeoefening niet geschikt zou zijn voor voetballers. In 1930 concludeerde de technische commissie van de (toen inmiddels Koninklijke) KNVB in een lijvig rapport dat voetballers ‘zoowel het uitkomen in athletiekwedstrijden als het volgen van ernstige athletiektraining’ ontraden werd. Daarmee verdween het Nederlandsch Kampioenschap Athletiek voor voetballers na twintig jaar voorgoed van de voetbalkalender.
Het polsstokhoogspringen van 1922
De winnaars
Dit zijn de namen van de Nederlands kampioenen bij voetballers:
1908: HFC (Haarlem)
1909: Quick (Den Haag)
1910: Xerxes (Rotterdam)
1911: Voorwaarts (Amsterdam)
1912: AFC (Amsterdam)
1913: VV Haarlem (Haarlem)
1914: –
1915: HBS (Den Haag)
1916: UD (Deventer)
1917: Sparta (Rotterdam)
1918: Sparta (Rotterdam)
1919: –
1920: –
1921: HBS (Den Haag)
1922: VV Haarlem (Haarlem)
1923: Quick (Nijmegen)
1924: Quick (Nijmegen)
1925: Quick (Nijmegen)
1926: Philips Sportvereeniging (Eindhoven)
1927: HBS (Den Haag)
1928: HBS (Den Haag)
