Herman Kuiphof voorspelde de meest legendarische Elfstedentocht aller tijden

Herman Kuiphof wordt vooral herinnerd als de commentator van de finale van het WK Voetbal van 1974. “Zijn we er tóch ingetuind,” zo vatte hij deze nederlaag van Nederland tegen West-Duitsland samen. Vergeten is dat Kuiphof de eerste sportdocumentaires maakte voor de Nederlandse tv, onder meer over de Elfstedentocht.

Herman Kuiphof in 1968. Bewerkte foto van Jac. de Nijs via het Nationaal Archief

Op 27 oktober 1919 werd Herman Philippus Kuiphof geboren. Als jongen wilde hij zanger worden, maar een zangpedagoog raadde hem dat sterk af. Zo werd hij na tachtig sollicitatiebrieven journalist bij De Nederlander. Na een korte loopbaan als stadsverslaggever maakte hij snel carrière als sportjournalist. Het bekendste moment uit zijn loopbaan is zijn verslag van de finale van het WK voetbal van 1974 tussen Nederland en West-Duitsland: “Zijn we er toch ingetuind!”

Vrijheid bij de V.P.R.O.

Midden jaren vijftig kwam Kuiphof terecht bij de V.P.R.O.– nog geschreven mét puntjes! Hij kreeg een eigen radiorubriek over sport en daarnaast schreef hij columns in Vrije Geluiden, de huidige VPRO Gids. In 1960 kreeg hij een unieke opdracht van de V.P.R.O. om de eerste sportdocumentaire voor de Nederlandse tv te maken.

Media- en sporthistoricus Marnix Koolhaas heeft zich verdiept in het journalistieke leven van Kuiphof. Dat de omroep zo geïnteresseerd was in sport, is volgens hem niet vreemd: “Die vrijzinnige dominees waren altijd al geïnteresseerd in alles wat nieuw was – dus ook in sport. Kuiphof kreeg van die dominees de volledig vrije hand. Hij mocht maken wat hij wilde. Dat deed hij dan ook vol overgave.”

In zijn eerste documentaire van 10 augustus 1960 interviewde Kuiphof de voetballegendes Bep Bakhuys en Eddie Pieters Graafland. “In ieder geval hebben we ons best gedaan”, schreef Kuiphof zelf, “in woord en beeld, in filmflitsen en interviews, iets aan te duiden van hetgeen achter de sportprestatie ligt.”

Elfstedenvoorspeller

Hij legde daarmee de basis voor een unieke serie sportdocumentaires, een volkomen vergeten onderdeel uit zijn loopbaan. Kuiphof was daarbij niet alleen pionier, maar ook ziener. Samen met een meteoroloog en de Enkhuizer Almanak beweerde hij namelijk in een uitzending van 1 december 1962 dat Nederland zich mocht opmaken voor één van de strengste winters ooit. “Nou, daar heeft hij behoorlijk gelijk in gekregen”, aldus Koolhaas, want daarna volgde de heftigste winter sinds 1789 en de zwaarste Elfstedentocht ooit.

Verder zond Kuiphof op 12 maart 1966 als eerste een achtergrondverhaal uit over het piepjonge schaatsduo Ard Schenk en Kees Verkerk, nog geen twee maanden na de doorbraak van dit tweetal. Kuiphof had gevoel voor sportgeschiedenis, soms nog voordat die had plaatsgevonden.

Waar zijn de beelden?

Kuiphof maakte dus historische opnames, maar veel daarvan zijn verdwenen uit de collectie van het mediamuseum Beeld & Geluid. Koolhaas heeft daar een simpele verklaring voor: “Vroeger werden, uit kostenoverwegingen, nooit kopieën van de banden van uitzendingen gemaakt. Als men dan bepaalde beelden nog had, bijvoorbeeld van een mooie voetbalinterland, dan werden die gewoon uit het origineel geknipt.”

Uit een inventarisatie blijkt dat er ongeveer 25 van zijn sportdocumentaires bewaard zijn gebleven. Eigenlijk zouden die per ommegaande gedigitaliseerd moeten worden, waarbij de VPRO de meest aangewezen organisatie is, als eigenaar van die beelden.

Het zou een waardig eerbetoon zijn aan de man die een voorbeeld was voor talloze andere sportjournalisten. Kees Jansma bijvoorbeeld heeft zijn loopbaan aan Kuiphof te danken, want na een open sollicitatie in aanloop naar het WK voetbal van 1966 werd hij door hem aangenomen. Jansma heeft zijn hele leven groot respect gehad voor de éminence grise.

Kuiphof overleed op 19 november 2008, waarna ook Mart Smeets zijn bewondering uitsprak. “Hij was een grootheid met een rijke woordenkeus”, schreef Smeets, “maar met heel slechte ogen. Het was not done daarover te praten. Nu zou je met zo’n handicap niet kunnen functioneren.”

Kuiphof had zijn ogen ook niet nodig, want hij voelde de sport. Want wie in december 1962 de winter met de meest legendarische Elfstedentocht aller tijden voorspelt, is een ziener.