Het eerste schilderij over vrouwenvoetbal was in 1928 te zien in het Stedelijk Museum

Op 11 juni 1928 begon in het Stedelijk Museum in Amsterdam de Kunstolympiade, onderdeel van de Olympische Spelen. Hier was het eerste schilderij ter wereld over vrouwenvoetbal te zien, wat leidde tot woedende recensies. 

Afbeelding via Wikicommons

In 1928 waren de Olympische Spelen in Amsterdam, inclusief een Kunstolympiade met kampioenen in de kunst – nu een vergeten onderdeel van dit evenement. In het Stedelijk Museum werden kunstzinnige uitingen van de sport vertoond, waarna een jury de beste werken beloonde met een gouden olympische medaille – gelijkwaardig aan die van de sporters. Nederland had dat jaar twee olympische kampioenen in de kunst: architect Jan Wils en schilder Isaac Israels.

Angel Zárraga vertegenwoordigde Mexico, ‘met voorstellingen van voetballers, voetbalsters, rugbyspelers, decoratief bont en niet heel aangenaam van kleur, maar soms goed geconstrueerd’, zoals de Telegraaf opmerkte. Dat was voor een Nederlandse krant nog opmerkelijk positief, want in het algemeen kreeg Zárraga hier zeer slechte kritieken.

Vooral zijn schilderij Las Futbolistas met drie vrouwelijke voetballers maakte de Nederlandse pers boos. Leo Lauer, de hoofdredacteur van het tijdschrift Sport in Beeld, was woedend, omdat hij vond dat de afgebeelde sporters niet realistisch genoeg waren en al helemaal niet gebaseerd op onderzoek. Ook de verslaggever van Nieuwsblad van het Noorden zag er niets in. ‘Het eenige wat hij ons leert, is dat in Mexico ook de vrouwen voetballen, waar ze me niets onsympathieker om zijn.’ Dat Franse voetbalsters model hadden gestaan, wist de journalist blijkbaar niet.

Uit deze beoordelingen blijkt hoe ver sport en kunst van elkaar kunnen staan en hoe weinig kennis er in ons land was over de Mexicaan, die in die tijd internationaal werd geroemd vanwege zijn revolutionaire gebruik van voetballers in de moderne kunst. In zijn eigen land wordt hij nu nog beschouwd als één van de belangrijkste creatieve geesten van honderd jaar geleden. Sommige schilderijen van zijn hand worden tegenwoordig verkocht voor miljoenen dollars!

De eerste grote voetbalschilder

Zárraga was in ieder geval de eerste kunstenaar ter wereld, die voetbal gebruikte in zijn werken, zo schreef de Italiaanse journalist Lamberto Rinaldi op de website Art Tribune. In 1922 maakte hij Las Futbolistas, waarop de Griekse mythologische figuren Aglaia (schoonheid), Euphrosyne (vreugde) en Thaleia (geluk) werden geportretteerd, maar dan als de Franse voetbalsters Jeannette Ivanoff (zijn echtgenote), Henriette Comte en Théresè Renault. Ze speelde allemaal voor Les Sportives de Paris, dat in 1922 de eerste Franse voetbalbeker voor vrouwen had gewonnen. Daarmee was Zárraga ook de eerste kunstenaar, die het vrouwenvoetbal vastlegde op doek.

“Wat opvalt in Zárraga’s schilderij zijn de benen van de drie vrouwen, sterk, krachtig, vol spieren”, aldus Rinaldi. “Een detail dat een schandaal veroorzaakte, dat niet klopte in de vrouwelijke opvatting van de jaren twintig.” Dat was dus precies waar Lauer zich zo boos over maakte. Het was alleen geen gebrek aan onderzoek, maar een bewuste keuze van de kunstenaar.

In reactie op deze kritiek bracht de schilder nog wel enkele kleine wijzigingen aan door bij één van de speelsters een oorbel toe te voegen en bij een andere een horloge. Rinaldi: “Het resultaat is een nieuw beeld van de vrouw, anders, modern, out of the box.” Zárraga liet zo zien dat voetbal voor iedereen is, ongeacht het geslacht. Dat was zeer vooruitstrevend voor zijn tijd en al helemaal voor Nederland, zo bleek in de woedende recensies van zijn werk.

Zárraga werd zo bekend als de eerste grote voetbalschilder ter wereld. Precies honderd jaar later kan iedereen Las Futbolistas aan zijn muur ophangen, want het is opgenomen in het publieke domein en dus vrij te gebruiken.