NieuwVoetbal

Het voetbalverleden van verzetsheld Anton de Kom

Precies honderd jaar geleden werd Anton de Kom lid van een Nederlandse voetbalclub. Het vestigt de aandacht op een onbeschreven deel van de Surinaamse sportgeschiedenis.

Standbeeld Anton de Kom via Europeana Foundation

Op 4 mei staat de Nationale Sportherdenking stil bij de duizenden omgekomen voetballers in de Tweede Wereldoorlog. Daar wordt ook gesproken over Surinaamse voetballers, die in het Nederlandse verzet zaten.

VCS

Anton de Kom is vooral belangrijk vanwege zijn politieke en literaire werk, maar hij heeft ook zijn sporen achtergelaten in het Nederlandse voetbal. Hij arriveerde in 1920 in ons land en vond twee jaar later werk bij een kantoor in Den Haag. Kort daarna werd De Kom lid van voetbalclub VCS. Allard Doesburg, clubarchivaris van HBS en kenner van de Haagse voetbalgeschiedenis, ontdekte zijn naam op de officiële ledenlijsten van de voetbalbond. Begin 1923 werd De Kom ook lid van de atletiektak van VCS. Pas honderd jaar later horen zijn nabestaanden dit voor de eerste keer.

De Kom heeft als voetballer weliswaar geen grote overwinningen geboekt, maar dit lidmaatschap laat zien hoe weinig we nog weten over de beginjaren van het Surinaamse voetbal in ons land. Tot nu toe begon dit verhaal bij de komst van Humphrey Mijnals in 1956 naar Elinkwijk, maar De Kom was hem dus 35 jaar voor. En zelfs hij was niet de eerste, want Eddy Halfhide, geboren in 1885 in Paramaribo, werd al in 1901 lid van de Koninklijke HFC in Haarlem.

In die halve eeuw vóór de komst van Mijnals waren er dus al Surinaamse voetballers actief. De Amsterdamse club Paramaribo was in 1932 de eerste in Nederland voor alleen Surinaamse voetballers. Zij sloot zich aan bij de KNVB, maar stapte in maart 1933 over naar de communistische sportkoepel Rode Sport Eenheid, zo reconstrueerde Kasper Veldhuis, student van de Universiteit Leiden.

De club deed dat uit woede over de arrestatie van De Kom in Suriname, die zonder enig bewijs een maand werd vastgehouden door de koloniale autoriteiten voordat hij werd verbannen naar Nederland. Paramaribo speelde daarom in Amsterdam een benefietwedstrijd tegen de communistische voetbalclub de Pioniers. Vooraf werd een motie aangenomen door spelers en toeschouwers: ‘De roode sporters van de Pioniers en Paramaribo, vereenigd op het voetbalveld, waarbij veel arbeiders aanwezig waren, protesteeren tegen de gevangenhouding van kameraad Anton de Kom.’

In de jaren daarna speelde Paramaribo niet meer in competitieverband, maar toerde door het land voor gelegenheidswedstrijden. In 1938 werd de club ontbonden

Albert Wittenberg

De naam van Albert Wittenberg duikt op bij de Surinam Boys, die in 1936 als eerste voetbalclub voor Surinamers een afdelingstitel won in een Nederlandse competitie, in de tweede klasse in Amsterdam. Wittenberg werd later actief in het communistische verzet. De Joodse baby Betty Mock werd opgenomen in zijn gezin en overleefde zo de oorlog. Mock wist niets van dit voetbalverleden, net als kleizoon Willem Gunzeln.

Het lijkt er zelfs op dat de club van Wittenberg de uitvinder is van de strafschop-in-twee, zoals Johan Cruijff en Jesper Olsen in 1982. Het Dagblad van Noord-Brabant schreef op 26 augustus 1936 over de penaltynemer, helaas anoniem: ‘Hij stelt zich op, en een ieder verwacht een kanjer doch op zeer faire wijze geeft hij den bal een klein tikje in de richting van het doel. Dit bezorgt hem een geweldig applaus. Na deze doelschop belandt de bal bij een der voorspelers der Sur. Boys en het wordt 1—1.’

En ook buiten Amsterdam waren Surinaamse voetballers actief in het verzet, ontdekte Marjet Derks, hoogleraar sportgeschiedenis in Nijmegen. De gebroeders Evie en Jules Vismale speelden in de jaren dertig bij SDO in het Brabantse Vlijmen en hielpen een Amerikaanse gevechtspiloot bij zijn ontsnapping.

Deze broers overleefden de oorlog. De Kom en Wittenberg zijn allebei omgekomen na een verblijf in Kamp Neuengamme.

Waardeer deze site!

Onze content is gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je dat laten blijken met een kleine financiële bijdrage.

Mijn gekozen waardering € -

Jurryt van de Vooren
https://sportgeschiedenis.nl
Specialist in sporterfgoed. Al meer dan 25 jaar de enige Amsterdammer, die is afgestudeerd op Feyenoord.