In 1973 werd er ook al eens gevoetbald op een massagraf – net als nu in Qatar

Deze week begint het WK voetbal in Qatar. Dat worden voetbalwedstrijden op een massagraf, net als in 1973 in Chili – ook toen met steun van de FIFA.

Militairen in het martelstadion van Chili. Foto via santiagonostalgico op Flickr

Het WK in Qatar is één van de grootste sportschandalen aller tijden, maar dat wil niet zeggen dat het voor de eerste keer is dat de FIFA medewerking verleent aan een voetbalwedstrijd op een massagraf. Op 21 november 1973 gebeurde dat ook al in Chili, een land waar de fascistische dictator Pinochet twee maanden eerder zeer bloedig de macht had gegrepen tijdens een staatsgreep tegen de socialistische president Salvador Allende. Precies in die woelige tijd moest Chili twee keer spelen tegen de Sovjet-Unie om te bepalen wie er mocht meedoen aan het WK van 1974 in West-Duitsland. Op 26 september speelde de Sovjet-Unie thuis en op 21 november Chili.

Precedent

De politieke druk op deze kwalificatiewedstrijden was enorm, omdat de Sovjet-Unie na de staatsgreep de diplomatieke contacten had verbroken met Chili. Door deze samenloop van omstandigheden was het land veroordeeld tot het spelen van een voetbalwedstrijd tegen deze politieke vijand. De rol van de FIFA, en dan met name van voorzitter Sir Stanley Rous, was zeer dubieus. Met terugwerkende kracht blijkt in die tijd het zelfs het precedent te zijn geschapen voor het wereldkampioenschap in Qatar.

Bij de eerste wedstrijd in Moskou kregen journalisten vanwege de enorme politieke geladenheid geen toegang voor een onafhankelijk verslag. Dat was een dubieuze vorm van nieuwsmanipulatie van de communistische autoriteiten van de Sovjet-Unie, die zelf ook niet zo goed waren in mensenrechten. De hoop van de thuisploeg was dat Chili daar van de mat zou worden gespeeld, maar het bleef 0-0, een sportieve vernedering voor de Sovjet-Unie. De beslissing zou daarom vallen in Santiago in hetzelfde stadion waar in die maanden zo’n 12.000 politieke tegenstanders van Pinochet waren opgesloten, gemarteld of zelfs vermoord. De Chileense dictatuur koos bewust voor die locatie om net te doen alsof er helemaal niets aan de hand was met de mensenrechtenschendingen onder Pinochet. Dat was een schaamteloze vorm van sports washing, om die moderne term te gebruiken van het misbruiken van een sportevenement om een dictatoriaal regime schoon te wassen.

De FIFA stemde ermee in dat er in dit martelstadion werd gespeeld, ondanks veel internationale kritiek. Vooraf brachten de voetbalbestuurders Abilio Dalmeida uit Brazilië en dr. Helmut Käser uit Zwitserland nog wel een bezoek aan het bewuste stadion, zogenaamd voor een onafhankelijk onderzoek. Ooggetuigen zagen echter dat het tweetal alles vanaf grote afstand bekeek voordat zij toestemming gaf voor die wedstrijd. Met deze schijnvertoning collaboreerde de FIFA openlijk met één van de meest beruchte dictaturen van de vorige eeuw.

Dit verhaal is gebaseerd op het boek ‘Nooit meer Qatar’, dat je hier kan kopen voor 15 euro

Concentratiekamp

De Sovjet-Unie accepteerde de uitslag van dit onderzoek niet en stelde daarom voor om te verhuizen naar een neutraal terrein, waar géén duizenden mensen waren opgesloten, gemarteld en vermoord. De FIFA hield echter vast aan Santiago, volgens de Volkskrant van 3 november 1973 volkomen onbegrijpelijk. ‘Het stadion waar de wedstrijd zou moeten worden gespeeld is veranderd in een concentratiekamp en een arena, waar martelingen en terechtstellingen plaats hebben. Op zedelijke gronden kan men van Sovjet-sportlieden niet verwachten dat zij spelen in een stadion dat bevlekt is met het bloed van Chileense vrijheidsstrijders. Met het bevel de wedstrijd in Santiago te spelen en nergens anders steunt de FIFA op werkelijk onbegrijpelijke wijze het Chileense bewind. De verantwoordelijkheid voor het niet doorgaan van de ontmoeting berust dan ook geheel bij de FIFA.’

De wereldvoetbalbond dreigde dat de Sovjet-Unie bij afwezigheid niet alleen een boete zou krijgen, maar ook dat ze zou worden uitgesloten voor het wereldkampioenschap. Op 12 november verklaarde Moskou desondanks dat zij onder deze voorwaarden niet in Chili wenste te spelen. Per ommegaande reageerde secretaris-generaal Käser met de mededeling dat Chili daarmee was geplaatst voor het WK in-West-Duitsland. “Onder deze omstandigheden heeft de Russische bond zichzelf uitgeschakeld voor verdere deelneming aan het toernooi om het wereldkampioenschap.”

Daarmee was de propagandashow nog steeds niet afgelopen, want op 21 november betrad het Chileense elftal doodgewoon het veld voor het spelen van een wedstrijd zonder tegenstander. De Oostenrijkse scheidsrechter Erich Linemayr blies op zijn fluitje, de Chilenen tikten de bal dertig seconden lang virtuoos rond op de lege helft van de Sovjet-Unie om die daarna in het lege goal te schieten. Meteen daarna werd de wedstrijd gestaakt, omdat er niemand was om de vereiste aftrap te nemen. Nadat de voetballers waren verdwenen, keerden de politieke gevangenen terug in dit martelstadion. In totaal zijn daar zo’n 40.000 mensen gevangen, mishandeld of vermoord.

Betere propaganda had Pinochet niet kunnen krijgen in zijn beginmaanden en daarom moet deze wedstrijd in Santiago voor alle dictators in de wereld het bewijs zijn geweest dat het voetbal een goed politiek instrument was. Net als in onze tijd, met het WK in Qatar.