NieuwVoetbal

Na de Bevrijding werden veel Joodse voetballers bewust geweerd van clubmonumenten

Op het KNVB-monument in Zeist staan 2212 namen van omgekomen voetballers. Ook in Drenthe zelf zijn twee gedenkstenen voor deze oorlogsslachtoffers, beide in Assen. De Joodse slachtoffers stonden daar aanvankelijk niet op. Dit artikel lees je gratis, maar met een donatie maak je ons onderzoek mogelijk.

De onthulling van het tweede deel van het clubmonument van Achilles 1894 met onderaan de Joodse namen. Foto via Drents Archief.

Door heel Nederland zijn een kleine vijftig oorlogsmonumenten om de slachtoffers in het voetbal te herdenken. In Drenthe hebben we er tot nu twee gevonden, beide in Assen.

Artikel gaat verder onder deze kaart

Asser Boys

In aanloop naar de Dodenherdenking van 1953 kwam een delegatie van de Asser Boys bijeen op het clubterrein ‘om de nagedachtenis te eren van hen, die gedurende de bezettingsjaren hun leven hebben verloren’, zo schreef de Provinciale Drentsche en Asser Courant. Een half jaar eerder hadden de leden op de jaarvergadering van 1952 besloten dat de namen van de acht oorlogsslachtoffers op een gedenksteen zouden worden geplaatst.

Voorzitter G. Leppers onthulde dit monument, geheel betaald uit eigen zak. “Nu zal de herinnering aan hen, die mede tot onze beste leden behoorden, ook voor het nageslacht bewaard worden.”

Achilles 1894

Een jaar later volgde Achilles 1894 met een monument met negen namen, als onderdeel van het zestigjarige jubileum. De plechtigheid op 18 december 1954 bestond uit twee delen. ’s Ochtends werd er op de Zuiderbegraafplaats een krans gelegd op het graf van A. Hilbingh ten Oever, erelid van Achilles. ‘Daarmee werd de nagedachtenis geëerd van alle overleden leden, ereleden en leden van verdienste,’ aldus Nieuwsblad van het Noorden.

Daar is zelfs nog filmbeeld van.

 

De tweede plechtigheid werd ’s middags gehouden op het eigen terrein met de onthulling van een gedenkplaat met de namen van negen leden, ‘die gedurende de Tweede Wereldoorlog aan de vereniging zijn ontvallen’. Familieleden van deze slachtoffers waren hierbij aanwezig.

Geen Joodse namen

Op die gedenkplaat van 1954 stonden alleen niet de namen van de Joodse leden, schreef historicus Lucie Engberts mij eerder dit jaar, als onderzoekster naar de oorlogsslachtoffers in Assen. ‘Op 19 december 1964 is er door steenhouwerij Engberts een extra plaquette op de kei van Achilles gekomen, nadat Daan Gans opgemerkt had, dat de Joodse mannen er niet op stonden. Als reden voor hun afwezigheid werd door het bestuur aangevoerd, dat de Joodse leden tijdens de bezetting noodgedwongen van de ledenlijst geschrapt hadden moeten worden. Vanaf november 1941 was het in Nederland verboden voor Joden om nog lid te zijn van niet-Joodse (sport)verenigingen.’

Dat die namen niet waren opgenomen, illustreerde de toenmalige situatie voor de Joodse overlevenden, zowel in Nederland als in Assen. Bovengenoemde Daan Gans behoorde tot een groep van 23 Joodse inwoners, die terugkeerde in Assen. Voor de oorlog woonden er in die stad ongeveer 500 Joden. ‘De terugkeer naar Assen was als een koude douche of erger,’ schreef H.M. Luning in 1995 in het onthutsende artikel Geen bevrijding. ‘Niemand had eigenlijk nog op hen gerekend en in het bijzonder welkom geheten werden ze niet.’

De vermoorde Joodse leden werden daarna dus niet eens op het clubmonument gezet, omdat ze bij hun dood geen lid meer waren van Achilles. En inderdaad klopt dat, maar dan wel volgens de heersende antisemitische wetgeving van de Tweede Wereldoorlog. Geen enkele Joodse voetballer had tenslotte vrijwillig zijn lidmaatschap opgezegd, maar dat deed dat onder Duitse dwang, om in de meeste gevallen daarna te worden gedeporteerd.

Zo zijn heel veel Joodse voetballers niet op het KNVB-monument gekomen, want dat kille juridische argument gold in de naoorlogse jaren bij veel meer clubs. In 1964 zag Achilles de onhoudbaarheid in van deze benadering en voegde alsnog de namen van de vermoorde Joodse toe.

En dat geldt ook voor het huidige onderzoek naar het KNVB-monument: élk Joods slachtoffer wordt onmiddellijk opgenomen in het overzicht, ongeacht de vraag of dat toen wel of niet clublid was. Anders erkennen we 75 jaar na de Bevrijding alsnog de antisemitische wetgeving en daar hebben we geen enkele behoefte aan.

Waardeer deze site!

Onze content is gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je dat laten blijken met een kleine financiële bijdrage.

Mijn gekozen waardering € -

Jurryt van de Vooren
https://sportgeschiedenis.nl
Specialist in sporterfgoed. Al meer dan 25 jaar de enige Amsterdammer, die is afgestudeerd op Feyenoord.