Na het debuut van Johan Cruijff in 1964 was Ajax de nummer 14 van de Eredivisie
Voor de eerste keer in de geschiedenis van de Eredivisie staat Ajax helemaal onderaan. Er komen nog 26 wedstrijden, maar Sportgeschiedenis pakt er toch maar eens de cijfers bij van het rampseizoen 1964-1965.
Het debuut van Johan Cruijff tegen GVAV. Foto Joop van Bilsen via het Nationaal Archief
Op 22 oktober verloor Ajax van FC Utrecht. Daarna plaatste Bart Frouws als datajournalist van VI dit bericht op Twitter: ‘Ajax staat nu zeventiende in de Eredivisie, de laagste positie ooit voor de Amsterdammers in de complete historie van de competitie.’
Ajax staat nu zeventiende in de Eredivisie, de laagste positie ooit voor de Amsterdammers in de complete historie van de competitie.
— Bart Frouws (@bartf) October 22, 2023
Een geinig bonusweetfeitje, want het klopt dat Ajax op dat moment nog nooit zo laag in de Eredivisie had gestaan. Na de nederlaag tegen PSV is dat alweer achterhaald, maar dat wisten we vorige week nog niet.
Tegelijkertijd is het onjuist om te zeggen dat dit inderdaad de laagste positie ooit is voor de Amsterdammers, omdat de Eredivisie niet altijd uit achttien ploegen heeft bestaan. In het seizoen 1964-1965 kwam Ajax al eens heel dicht bij de degradatiezone, maar toen bestond die competitie uit zestien ploegen. Het was in die tijd dus onmogelijk om op de 17e of 18e plek te staan, omdat die simpelweg niet bestonden.
Ik weet dat ik nu zeur, maar dat is mijn verdienmodel. Daarnaast kan het geen kwaad om er bij statistieken zo vaak mogelijk op te wijzen dat er sprake moet zijn van een eenheid van gegevens bij historische vergelijkingen. En die is er niet met zestien ploegen in 1964 en achttien in 2023.
De cijfers
Voor een analyse heb ik daarom alle wedstrijdgegevens van Ajax verzameld van het seizoen 1964-1965, omdat die ogenschijnlijk het meest lijken op de huidige situatie. Ik heb die wedstrijden op chronologische volgorde geplaatst, met de uitslag, het aantal punten op dat moment in de competitie, de plaats op de ranglijst en het aantal punten bóven de gevarenzone van degradatie.
Enkele opmerkingen vooraf. Om te beginnen leverde een overwinning een kleine zestig jaar geleden twee punten op, en geen drie. De puntenverdelingen bij gelijkspel en een nederlaag waren wel hetzelfde als nu. Verder waren er zestien ploegen in de competitie, waarvan de laatste twee meteen degradeerden. De nacompetitie bestond nog niet. De nummers 15 en 16 op de ranglijst verdwenen daarom naar de Eerste Divisie.
| wedstrijd | uitslag | punten | ranglijst | boven de streep |
| Ajax – Go Ahead | 4-1 | 2 | 2 | 2 |
| ADO – Ajax | 2-1 | 2 | 6 | 2 |
| Ajax – DWS | 0-3 | 2 | 13 | 1 |
| MVV – Ajax | 2-2 | 3 | 10 | 1 |
| Ajax – Sparta | 1-3 | 3 | 11 | 1 |
| NAC – Ajax | 1-2 | 5 | 10 | 2 |
| Ajax – Heracles | 1-4 | 5 | 12 | 2 |
| Sittardia – Ajax | 2-1 | 5 | 12 | 1 |
| Ajax – Telstar | 0-2 | 5 | 13 | 0 |
| DOS – Ajax | 2-2 | 6 | 13 | 0 |
| GVAV – Ajax | 3-1 | 6 | 14 | 0 |
| Ajax – PSV | 5-0 | 8 | 12 | 1 |
| Feyenoord – Ajax | 9-4 | 8 | 13 | 0 |
| Ajax – Fortuna ’54 | 2-1 | 10 | 13 | 2 |
| Enschede – Ajax | 0-4 | 12 | 12 | 4 |
| Go Ahead – Ajax | 1-0 | 12 | 13 | 4 |
| Ajax – ADO | 5-1 | 14 | 12 | 6 |
| DWS – Ajax | 1-1 | 15 | 12 | 7 |
| Ajax – MVV | 9-3 | 17 | 10 | 8 |
| Sparta – Ajax | 0-0 | 18 | 11 | 5 |
| Ajax – NAC | 3-0 | 20 | 10 | 7 |
| Heracles – Ajax | 1-0 | 20 | 11 | 5 |
| Ajax – Sittardia | 1-0 | 22 | 8 | 7 |
| Telstar – Ajax | 0-0 | 23 | 8 | 6 |
| Ajax – DOS | 0-0 | 24 | 9 | 5 |
| Ajax – GVAV | 1-1 | 25 | 8 | 5 |
| PSV – Ajax | 3-0 | 25 | 9 | 4 |
| Ajax – Feyenoord | 1-1 | 26 | 9 | 4 |
| Fortuna ’54 – Ajax | 2-0 | 26 | 11 | 3 |
| Ajax – Enschede | 1-2 | 26 | 13 | 3 |
De Bermuda-driehoek van Ajax
Het is wel duidelijk dat het seizoen 1964-1965 ronduit rampzalig was voor Ajax. Er zijn enkele opvallende overeenkomsten met onze tijd, zo somden Evert Vermeer en Marcelle van Hoof in 2000 op in hun boek Ajax 100 jaar. Enkele weken vóór de eerste speeldag stapte zo’n beetje het hele Ajax-bestuur op, onder leiding van Jan Melchers, ‘bekritiseerd als het binnen de club was vanwege een te eigengereid handelen.’ Een machtsvacuüm dus, dat met de nodige moeite werd beëindigd door Jaap van Praag, vader van Michael.
Met de aankoop van Klaas Nuninga van GVAV was voor die tijd een hoog bedrag van 250.000 gulden gemoeid. ‘Dat zou zich wel terugbetalen op het veld, zo dacht men,’ aldus Vermeer en Van Hoof. ‘Dat liep anders. De spits deelde in de algehele malaise bij Ajax.’
En dan weigerde de coach Vic Buckingham hardnekkig om zich tactisch aan te passen aan de tegenstanders, die daar zeer dankbaar gebruik van maakten. ‘Er vielen veel doelpunten,’ vatten Vermeer en Van Hoof samen, ‘maar vooral tégen Ajax.’ Feyenoord walste in de Kuip met 9-4 over Ajax heen.
Deze Bermuda-driehoek van een machtsvacuüm, een riskante gok op de transfermarkt en tactische onbeholpenheid van de coach had dezelfde gevolgen als in 2023. Nu staat Ajax na acht wedstrijden helemaal onderaan. Toen zweefde het na evenveel wedstrijden slechts één punt boven de degradatiestreep.
Nummer 14
Het absolute dieptepunt was na de elfde speeldag tegen GVAV, uit in Groningen, waar met 3-1 werd verloren. Deze wedstrijd van 15 november 1964 is al zeer historisch in de Nederlandse sport vanwege het Ajax-debuut van Johan Cruijff, maar in deze analyse blijkt ook nog eens dat Ajax nooit eerder zo diep was weggezakt als na die nederlaag. Ajax stond aan het einde van die dag namelijk op plek veertien, tot dit seizoen ongeëvenaard.
Het is echt waar: op de dag dat Cruijff zijn eerste officiële wedstrijd speelde in het eerste elftal was Ajax nummer 14 van de Eredivisie! Het is ontzettend toeval, maar toeval is logisch.
De stand na het debuut van Johan Cruijff: Ajax is nummer 14
Buckingham stapte in januari 1965 op, tot opluchting van heel Ajax. Grappig eigenlijk, want in zijn vijf laatste wedstrijden bemachtigde zijn team in totaal zeven punten – de beste serie van het hele seizoen. Zijn vervanger werd Rinus Michels, die meteen met 9-3 won van MVV. Het bleek een korte opleving, want pas in de 29e wedstrijd speelde Ajax zich definitief naar een veilige plaats, op de een-na-laatste speeldag! En dan niet eens op eigen kracht, want Ajax verlóór de laatste twee wedstrijden.
Het nieuwe seizoen
Ajax was volkomen labiel in 1964-1965, een jaar vol uitersten. Dat werd weerspiegeld in het idiote doelsaldo van 52 vóór en 51 tegen na dertig wedstrijden. Alleen Feyenoord en DOS hadden méér gescoord dan Ajax – de nummers 1 en 2 van de ranglijst. Tegelijkertijd hadden alleen DOS en Heracles méér doelpunten tegen.
Na een enorme zege volgde dan ook moeiteloos een enorme nederlaag. PSV verlóór met 5-0 in Amsterdam. De week daarop verlóór Ajax met 9-4 van Feyenoord.
Ajax overleefde dat seizoen dus wel in de Eredivisie. Het jaar erop werd het kampioen van Nederland met een zeer ruime voorsprong op Feyenoord als nummer twee. Nog belangrijker: dit rampseizoen was het begin van een nieuw tijdperk met de komst van Johan Cruijff, Rinus Michels en Jaap van Praag.
In voetbal kunnen dingen ontzettend snel veranderen. Dat is dan ook meteen het leukste van deze sport, want wat nu normaal is, is een week later alweer vergeten. Met nog 26 speeldagen dit seizoen gaat er dus nog heel veel gebeuren bij Ajax.
