Precies tien jaar geleden groef Sepp Blatter zijn eigen graf

Op 2 december 2010 wees de FIFA de organisatoren aan van de wereldkampioenschappen voetbal van 2018 en 2022. Met dit dubbelbesluit zette de voetbalbond de deur open voor de georganiseerde oppositie tegen het bewind van Sepp Blatter. Een analyse.

Het leven van de FIFA wordt grotendeels bepaald door twee terugkerende gebeurtenissen: het WK voetbal en de verkiezing van de voorzitter. De eerste is er voor de sport; de tweede voor de organisatie. Gezamenlijk bepalen ze het beleid van de FIFA, want met het WK wordt het geld verdiend dat de voorzitter weer kan uitgeven.

De voetbalbond heeft met dat WK een ijzersterke positie, omdat alleen zij bepaalt waar het wordt georganiseerd. Wereldmachten staan ervoor in de rij, waarna een kleine groep ingewijden besluit waar het toernooi wordt gehouden. Marjan Olfers, hoogleraar sport en recht, beschouwt de FIFA daarmee als een wereldmonopolist – iets wat in de sport de normaalste gang van zaken is. Geen enkel land kan zomaar zelf een WK voetbal organiseren – met de Olympische Spelen het grootste evenement ter wereld. Dat maakt de FIFA zo machtig, binnen én buiten de sportwereld.

Een contract uit 1976

Sepp Blatter zat precies veertig jaar lang in het hart van de FIFA. In 1976 legde hij het fundament van zijn machtsbasis toen de FIFA een contract voor vijf miljoen dollar sloot met Coca-Cola. ‘Het grootste deel daarvan zal door de FIFA worden aangewend voor een tweejaarlijks te houden wereldkampioenschap voor de jeugd en voor het op poten zetten van de voetbalsport in niet minder dan honderd (voetbal) ontwikkelingslanden in Afrika, Azië, Oceanië en Midden- en Noord-Amerika,’ schreef De Telegraaf op 14 mei 1976.

De krant snapte er niets van, want wie zat er in die landen nou te wachten op voetbal? ‘De plannen van het op poten zetten van de voetbalsport in niet minder dan honderd ontwikkelingslanden en het definitief volwassen maken van voetbal in de Verenigde Staten van Noord-Amerika liggen voor het grootste deel op het utopische vlak.’ Blatter toonde zo in 1976 meer visie dan De Telegraaf, want dit contract bleek beslissend voor de toekomst van het internationale voetbal. De sportjournalisten van toen hadden het ontwikkelingsprogramma volkomen verkeerd ingeschat.

Blatter, die toen net een jaar als technisch directeur bij de FIFA werkte, kreeg namelijk de verantwoordelijkheid voor het ontwikkelingsprogramma, zodat hij in de jaren erna de hele wereld afreisde. In die tijd legde hij de contacten met kleine voetballanden in Afrika, Azië en Amerika, die per land allemaal één stem hebben binnen de FIFA. Die kon hij vanaf 1998 succesvol gebruiken om FIFA-voorzitter te worden én te blijven. Het zogenaamde machtsbolwerk Europa was kansloos tegen Blatter met in totaal 55 stemmen tegenover Afrika (54 stemmen) en Azië (46 stemmen).

Het ABC van de FIFA

Wie de FIFA van die periode wil begrijpen, hoeft daarom slechts de eerste drie letters van alfabet te onthouden: de A van Afrika en Azië, de B van Blatter en de C van Coca-Cola. De A staat dan symbool voor de politieke macht binnen de FIFA, gebaseerd op de meerderheid van de aangesloten landen bij de FIFA. De B staat voor de achternaam van de man, die optimaal gebruik maakte van die politieke macht. De C staat voor de bedrijven, die zorgden voor het geld waarmee die politieke macht werd betaald.

Aan deze driehoek kwam in 2015 een einde nadat het machtsbolwerk van Blatter was ingestort. Het opmerkelijke is dat de top van de FIFA op 2 december 2010 zélf deze revolutie in gang had gezet toen die zowel het gastland bekendmaakte van het WK voetbal van 2018 als van 2022. Dat dubbelbesluit was een strategische blunder, want daarmee kreeg de oppositie de belangrijkste munitie voor een langdurige oorlog tegen Blatter: tijd.

Landen, die een WK voetbal willen organiseren, zullen nooit een verwoestende campagne voeren tegen de heersende FIFA-voorzitter. Die sluiten zich niet aan bij de interne oppositie van de bond om te voorkomen dat hun kansen meteen kelderen. Na het dubbelbesluit was die rem echter weg, omdat het tenslotte voor de komende twaalf jaar bekend was waar de wereldkampioenschappen zouden worden gehouden. Daarmee kwam er een tijdelijk einde aan het systeem van gunsten en wederdiensten, waardoor het opeens loonde om oppositie te voeren tegen Blatter. En dat bleek uiteindelijk beslissend.

Sportieve excommunicatie

Tot 2 december 2010 hield iedereen zich inderdaad braaf aan de regels – óók Europa en de KNVB. Engeland wilde het WK van 2018 organiseren, net als Rusland, Nederland, België, Spanje en Portugal. Die hielden zich dus allemaal koest. De KNVB en Michael van Praag openden de strijd met Blatter niet per ongeluk pas ná de mislukte kandidatuur voor het WK van 2018.

Als kandidaten voor 2022 waren er de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Japan, Australië, Mexico en Indonesië. En ook dat waren allemaal landen, die zich binnen de FIFA-hiërarchie keurig gedroegen om te voorkomen dat ze op voorhand kansloos zouden zijn. Een beetje kritiek was niet erg, maar niet te fundamenteel.

Na 2 december 2010 was dit allemaal in één klap voorbij, want na het dubbelbesluit was de oppositie niet meer onder controle te brengen door gunsten. Er waren simpelweg geen gunsten meer te verlenen tot het WK van 2026, waarvan de organisator pas in 2018 bekend zou worden gemaakt. De oppositie tegen Blatter kreeg zo vier jaar extra tijd op om een revolutie te ontketenen. En dat gebeurde dan ook.

Geen woede, maar daden

Zo heeft de FIFA dus zelf de voorwaarden gecreëerd, waarbinnen de oppositie zich eindelijk effectief kon organiseren zonder dat één van deelnemende partijen de toewijzing van een groot evenement dreigde mis te lopen. Landen als Engeland, Nederland, Spanje, Portugal, de Verenigde Staten, Australië en Japan – allemaal verliezers van het dubbelbesluit – zetten hun woede om in daden.

Doorslaggevend was het moment waarop ook krachten van buiten de sport zich ermee bemoeiden: de FBI, de Zwitserse politiek en justitie en de grote sponsoren van de FIFA. Er ontstond een revolutionaire dynamiek, waarop Blatter de greep verloor. Vijf jaar na het dubbelbesluit van 2 december 2010 werd hij geschorst. Met dank aan de gratis tijd, die hij tien jaar geledens schonk aan de oppositie van de FIFA.