Theatervoorstelling in het stadion van Heracles over het leven van de Zuid-Afrikaanse voetballer Darius Dhlomo

In Almelo is een theatervoorstelling over Darius Dhlomo – oud-voetballer van onder meer Heracles. In 1958 kwam deze Zuid-Afrikaan naar Nederland als beroepssporter, maar maakte ook naam als strijder tegen apartheid. In 1997 was ik bij hem thuis.

Darius Dhlomo speelde tot 1958 als aanvoerder bij het zwarte Zuid-Afrikaanse team Baumann Ville City Blacks. In dat jaar werd hij bezocht door een bestuurslid van Heracles uit Almelo, dat Dhlomo vroeg naar Nederland te komen.

Precies 65 jaar later is er in het stadion van Heracles een theatershow over Dhlomo, die in 2015 is overleden. Hij stapt daarmee in de voetsporen van Abe Lenstra, die in 1995 werd geëerd met een voorstelling in het stadion in Heerenveen, dat naar hem is vernoemd. Deze twee hebben elkaar trouwens gekend als teamgenoten bij de Enschedesche Boys.

Na aankomst in Nederland voetbalde de Zuid-Afrikaan in het weekend en bokste hij op maandag. Dhlomo: “Heracles vond dat de eerste maanden niet goed, omdat het bang was voor blessures. Ik voelde mij daardoor slecht en het bestuur gaf toen alsnog toestemming. Mijn collega’s waren erg verbaasd dat ik bij beide sporten voluit ging, maar dat is bij ons heel gewoon.”

Dhlomo’s oude team kwam uit in de zwarte competitie, die gescheiden was van de blanke. “We speelden wel tegen andere niet-blanke groepen, zodat bij ons de integratie al heel vroeg begon. We ontwikkelden een eigen manier van voetballen, die verschilde van de blanken. Hun systeem was Engels, maar dat vonden wij niets, veel te voorspelbaar en statisch. Wij zochten onze manier en daarvoor hadden wij de blanken niet nodig. Eigenlijk waren ze door het apartheidssysteem hun eigen gevangenen, omdat ze nooit hun wereld verlieten en daarom waren wij de betere voetballers.”

Ons eigen voorbeeld

“Wij leerden het op straat,” lichtte Dhlomo toe. “Het was overleven voor ons en een goede manier voor afleiding van de apartheid. Wij speelden zonder coach en leerden daardoor zelf een wedstrijd te ‘lezen’, zoals Pele dat kon. Niet dat Brazilië ons voorbeeld was, want wij waren goed genoeg om ons eigen voorbeeld te zijn. Brazilië wereldkampioen? Dat was leuk, maar wat zij deden konden wij al.”

Dhlomo vond het belangrijk dat spelers vrijheid hadden. “Je moet een kind niet lastig vallen met systemen en tactieken, maar hem het plezier geven van het spel. Niet vastbinden, maar geef hem de vrijheid voor het speelse element. Je moet voetballers leren te genieten en om iemand in de luren te leggen. Sport is het misleiden van de tegenstander door creativiteit. Het systeem hier is belangrijker dan de spelers en dat is fout.”

Dhlomo had daarom, net als zijn teamgenoten, geen vaste plaats in het veld. “Ik ben ook een heel goede keeper. Toen ik nog in het doel stond speelde ik ver van de goal af. Vrijheid is heel belangrijk, omdat de tegenstander daardoor niet weet wat je gaat doen. Ik zal het je uitleggen.”

Dhlomo wilde dat ik tegenover hem ging staan. “Jij bent de verdediger en ik kom op je af met de bal. Nu ben ik vlak voor je en ik maak een schijnbeweging naar rechts. Jij volgt mij door je linkerbeen te verplaatsen, maar wat is nu de fout?”

Hij keek mij doordringend aan. “Mijn beide benen staan plat,” probeerde ik, “en kunnen daardoor moeilijk uit positie komen.”

Dhlomo gooide zijn armen omhoog: “Precies! En dat is de kracht van Kluivert of Ronaldo: ze buiten dat statische van de Westerse voetballer uit.”

“Weet je wat het is?” Hij hief zijn rechterhand en kliefde als Zorro een ‘Z’ in de lucht. “Voetbal is net als schermen, tsjak-tsjak-tsjak, maar dan met de benen.” Voldaan leunde hij achterover.

Zuid-Afrika

Als gevolg van de apartheid was Zuid-Afrika voor lange tijd verbannen van de internationale velden, maar daar kwam met Mandela’s komst een einde aan. Sport werd een belangrijk onderdeel van de eenwording van het land. Toen het Zuid-Afrikaanse voetbalelftal, Bafana Bafana, de Afrika Cup van 1996 won was dat dan ook veel meer dan een sportieve overwinning.

Dhlomo keerde in 1992 terug naar zijn geboorteland en bezocht daar onder meer een bijeenkomst van zwarte coaches over de toekomst van het Zuid-Afrikaanse voetbal. Hij pleitte daar voor een eigen benadering. “Zuid-Afrika moet zijn eigen trainers opleiden, want die kennen de cultuur en opvattingen. Het voetbal bij ons heeft zich in een geheel eigen stijl ontwikkeld en dat moet worden vastgehouden. We moeten in Afrika niet meer onze hand ophouden, want dat wilden de kolonisten altijd al. Honderden jaren kolonialisme is genoeg, we moeten het nu zelf doen.”

Hij boog zich weer voorover. “Dat klinkt misschien agressief. En dat is ook zo.”

Zelfbewust

Dhlomo relativeerde het belang van sportief succes van een Afrikaans land tegen een Europees team. “Als een staatshoofd dat aangrijpt als een belangrijke zege onderschat hij zijn land, omdat hij zich dan berust in zijn slechtere positie. Hij moet inzien dat de kracht van zijn land ligt in de erkenning van zijn zwakte. De zwakte van Afrika is dat het afhankelijk is van Europa en daardoor is Europa sterk geworden.

Zonder Afrika was dat niet gelukt, want de rijkdom komt van ons. Je hebt altijd iemand anders nodig om zwakker of sterker te zijn, want sterk zijn voor jezelf helpt niets. Je moet je kunnen meten om te kijken of je beter bent en daarvan leer je altijd, bij winst en verlies. Zo is het nu met het voetbal. Je mag je dus nooit laten dwingen in een minderwaardige positie, maar als je wint mag je ook niet naast je schoenen lopen. We moeten niet trots zijn, maar zelfbewust.”

Voetbal moest daarom een belangrijke rol krijgen in die eerste jaren na de apartheid. “Veel mensen zijn geïndoctrineerd door dit systeem en dat haal je niet zo maar weg. Een wet verandert niet iemand zijn gedachten, want apartheid zit in ons als water in een spons.

Sport is een middel om ons te bevrijden. Het is niet bedreigend, maar het brengt ons nader. Zo leren we van elkaar en zo bevrijden we ons van het verleden. Zo kan een oude zwakte omgebouwd worden tot een nieuwe kracht.”