Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten veel PSV-leden in het verzet, omdat zij wisten hoe zij een radio moesten bouwen
PSV heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog veel meer leden verloren dan altijd werd gedacht, zo toont Joris Kaper aan. Ook wordt duidelijk waarom er relatief veel clubleden in het verzet hebben gezeten.
Joris Kaper (rechts) in 2022 tijdens de Nationale Sportherdenking, aan het begin van zijn onderzoek
Joris Kaper heeft jarenlang onderzoek gedaan naar PSV in de Tweede Wereldoorlog. Zijn boek over dit onderwerp, uitgegeven door Walburg Pers, werd deze week gepresenteerd in het Philips Stadion. Zo wordt duidelijk dat PSV zwaar door de oorlogsomstandigheden werd beïnvloed, een volkomen onbekend hoofdstuk uit de clubgeschiedenis.
Meneer Philips, hoe komt het toch, dat telkens als wij te maken krijgen met verzet, daar mensen van Philips bij zijn betrokken?
Nieuwe informatie
De publicatie van Kaper staat niet op zichzelf, want in de afgelopen jaren is er heel veel nieuwe informatie gevonden over voetbal in de Tweede Wereldoorlog. Zelf hou ik al enkele jaren de website Voetbalmonument.nl bij met de namen van ongeveer 3000 oorlogsslachtoffers in het voetbal. Kaper levert hiervoor al lange tijd gegevens, wat voor hem de aanleiding was voor zijn onderzoek naar PSV, de club waar hij zelf supporter van is.
Daar blijft het niet bij, want Wilbert Korevaar gaf vorig jaar het boek Voetbal als verzetje, sterven voor het vaderland uit. Hierin staan tientallen namen van omgekomen voetballers in de regio Den Helder. Ajax publiceerde een overzicht van zijn oorlogsslachtoffers, waarvan de namen weer op een gedenkplaat staan. Rene Schouten gaf deze zomer een enorme namenlijst van leden van Sparta Rotterdam uit, die door oorlogsgeweld zijn getroffen.
En komende maand gaan we gewoon weer verder met een boek van Paul Beek over Ajacied Eddy Hamer. In september geven Loods 24 en Joods Kindermonument een verzamelbunder uit over Feyenoord, Joden en de strijd tegen antisemitisme.
Hier kopen
Technische kennis
Al dat materiaal geeft een enorme hoeveelheid nieuwe informatie en inzichten over voetbal in oorlogstijd. Zo laat Kaper zien dat er bij PSV relatief veel leden in het verzet zaten, omdat zij in het dagelijks leven werkten voor Philips. Dat was de Duitsers in de oorlog zelf ook al opgevallen, waarover zij in 1943 meer wilden weten tijdens verhoren van directielid Frits Philips. “Meneer Philips, hoe komt het toch, dat telkens als wij te maken krijgen met verzet, daar mensen van Philips bij zijn betrokken?”
In zijn autobiografie schreef Philips over zijn antwoord. “Dat is helemaal niet merkwaardig. Philips is het grootste bedrijf van Nederland, dus één op de zoveel mensen werkt bij Philips. Neem daarbij in aanmerking dat wij veel met radio doen en dat het bij verzet altijd gaat om het leggen van verbindingen, dan wordt het begrijpelijker dat er mensen van ons bij zijn. Het zou juist vreemd zijn als het anders was.”
Vanwege de grote technische kennis waren deze mensen dus in staat om radio’s te bouwen, waartoe een gemiddelde Nederlander niet in staat was. En omdat PSV weer was verbonden aan Philips, had dat grote consequenties voor het clubleven. Kaper herleidde in ieder geval 24 namen van PSV-leden, die actief waren geweest voor het verzet, in de meeste gevallen vanwege hun technische kennis als werknemer van Philips.
Joris Kaper schrijft ook over een razzia tijdens een thuiswedstrijd van PSV. Foto via Regionaal Historisch Centrum Eindhoven
Dit zijn de namen
In 1949 onthulde de KNVB het oorlogsmonument van het Nederlandse voetbal, met de namen van 2212 slachtoffers. Vier daarvan waren lid geweest van PSV, maar Kaper heeft er veel meer gevonden. Hij noemt zeventien namen van PSV-leden – dertien méér dan op het KNVB-monument.
Het zijn vooral slachtoffers van de Holocaust en mensen uit Nederlands-Indië en Indonesië, die in 1949 nog niet werden genoemd. Ook Josef Mikesz werd niet vermeld door de KNVB, omdat hij zich aansloot bij de SS en zo was gesneuveld in Hongarije. Als overtuigd nationaalsocialist was Mikesz dus een dader en wordt hij als vanzelfsprekend niet herdacht als slachtoffer.
Dit is het nieuwe overzicht, gebaseerd op het onderzoek van Kaper:
- Jo Brusselers
Speler van PSV 2 en in beeld voor het eerste elftal. Op 13 mei 1940 sneuvelde hij tijdens gevechten op de Grebbelinie. In 1946 werd hij postuum geëerd met een Bronzen Leeuw voor zijn moed. Zijn naam staat op het KNVB-monument.
- Antonius van Erp
Lid van PSV. Sneuvelde op 15 of 16 augustus 1947 in Nederlands-Indië. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Alphonsus van der Hagen
Lid van PSV. Buizenmeter bij Philips. Hij overleed op 12 oktober 1945 in een sanatorium in Horn, nadat hij verzwakt was teruggekeerd uit de dwangarbeid in Duitsland. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Jaap Hamming
Bedrijfsjurist en secretaris bij Philips, reservekapitein in het leger. Hij was lid van de atletiektak van PSV. Hamming was betrokken bij het verzet, bij het Nationaal Steun Fonds en de Ordedienst. Op 23 november 1944 werd hij vermoord in het concentratiekamp Aurich-Engerhafe. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Johannes van Heck
Voetballer in het eerste elftal van PSV. Speelde later bij Tivoli. Hij overleed op 2 november 1944 in Den Bosch. In de familie gaat het verhaal dat hij werd neergeschoten in Vught, op de vlucht voor de Duitsers. Hij staat geregistreerd op een lijst van verzetsmensen uit Eindhoven, die door de Duitsers zijn gedood. Hij staat niet op het KNVB-monument.
- Albert van Helvoirt
Speler van PSV 4. Werkzaam bij de brandweer van Philips. Op 6 december 1942 gedood tijdens het Sinterklaasbombardement in Eindhoven. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Salomon Hertzberger
Voetballer en atleet bij PSV. Speelde in het eerste elftal van PSV tussen 1921 en 1927, later bij MVV en EVV. Op 28 februari 1943 is hij vermoord in Auschwitz. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Theo de Hondt
Speler van PSV 5 en 6, kampioen met het vijfde elftal in seizoen 1939-1940 en 1940-1941. Werd op 10 april 1945 gedood bij een geallieerd bombardement op Leipzig, waar hij was tewerkgesteld. Zijn naam staat op het KNVB-monument.
- Ignacz Klein
Masseur, conditietrainer en in seizoen 1927-1928 hoofdtrainer van PSV. Hij had een sportzaak waarvoor hij adverteerde in clubblad De PSV’er. Vader van jeugdlid Mör Klein. Op 31 januari 1943 is hij vermoord in Auschwitz. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
Het kampioenselftal van PSV in 1929 met staand tweede van rechts masseur Ignácz Klein, foto uit het publieke domein via Wikicommons
- Mör Klein
Jeugdlid van PSV, zoon van Ignacz Klein. Op 31 januari 1943 is hij vermoord in Auschwitz. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Jan Niks
Jeugdlid van PSV, speelde in lagere elftallen en was kampioen met PSV 5 in 1941. Op 22 december 1944 overleed hij aan tuberculose, een direct gevolg van zijn tijd in de dwangarbeid in Duitsland. Zijn naam staat op het KNVB-monument.
- Alexander Rijskind
Lid van PSV. Kwam in 1939 als Joodse vluchteling vanuit de Sovjet-Unie. Op 31 januari 1943 is hij vermoord in Auschwitz. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Frans Spijker
Jeugdlid van PSV, doelverdediger van het achtste elftal. Arresteerde een NSB’er op de dag van de bevrijding van Eindhoven. Hij werd gedood bij het Duitse bombardement op Eindhoven op 19 september 1944, een dag nadat hij die arrestatie had verricht. Zijn vader Willem kwam door dezelfde bom om. Zijn naam staat op het KNVB-monument.
- Willem Tobben
Lid van PSV. Diende bij het KNIL, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Waar en wanneer hij precies is overleden en wat er met hem is gebeurd, is waarschijnlijk niet meer op te helderen. Eén van de genoemde overlijdensdata is 6 december 1941. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Emanuel Wijzenbeek
Speler van PSV, werkte bij Philips. Hij was actief in het verzet. Op 15 mei 1944 werd hij vermoord in Auschwitz. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Arnoldus Wouters
Lid van PSV. Hij was dienaar bij het KNIL en bezweek op 16 mei 1947 in het militair hospitaal in Batavia. Zijn naam staat niet op het KNVB-monument.
- Josef Mikesz
Jeugdlid van PSV, afkomstig uit Oostenrijk. Hij speelde in 1938-1939in het eerste aspirantenteam, maar verliet PSV in januari 1941 voor de SS. Op 25 maart 1945 werd hij gedood bij gevechten in Hongarije. Als overtuigd nazi staat hij als vanzelfsprekend niet op het KNVB-monument.
