Zeventig jaar geleden werd er voor de eerste keer een vrouwenvoetbalwedstrijd in Utrecht gespeeld

Op 30 april 1955 was de eerste vrouwenvoetbalwedstrijd in Utrecht. In onze tijd is Shanice van de Sanden een boegbeeld uit die stad.

Foto Jip Bosch, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Het vrouwenvoetbal in Utrecht begon bij een advertentie in januari 1955 in het Utrechts Nieuwsblad. Wil van Bruggen deed hierin een oproep aan vrouwen om een eigen voetbalclub op te richten. Dat gebeurde op 12 januari 1955, precies om 20.44 uur, toen ongeveer zestig vrouwen begonnen met Herbido. Deze naam was een samenvoeging van de drie Utrechtse voetbalclubs Hercules, Bilthoven en DOS.

De keepster Gien van Maanen werd één van de bekendste voetbalsters van haar generatie, afkomstig uit het handbal. In de jaren vijftig en zestig hield ze een plakboek bij over haar sportieve prestaties, zo bleek in 2023 na haar overlijden. Op de eerste pagina zaten plaatjes van voetballers, maar allemaal zonder hoofd. Die had ze vervangen door vrouwenhoofden, waarbij Van Maanen kon fantaseren dat dit beroemde voetbalsters van vroeger waren. Zo maakte ze haar eigen voorbeelden, in de tijd dat vrouwenvoetbal niet was toegestaan.

Het was een aardige wedstrijd, esthetisch volkomen verantwoord

De eerste wedstrijd

Op 30 april 1955 speelde Van Manen met haar elftal tegen het Haagse EHDVVV de eerste vrouwenvoetbalwedstrijd in Utrecht. Zo’n 4000 toeschouwers zagen dat Herbido met 4-0 won. ‘Het was een aardige wedstrijd,’ schreef Het Parool in een kort verslag, ‘esthetisch volkomen verantwoord.’

Dankzij een foto in het Nieuw Utrechts Dagblad op 2 mei 1955 hebben we alle namen gevonden van de speelsters uit Utrecht: Willy van Bruggen, Gien van Maanen, An Algera, Joke van Groenekan, Closien Verhoef, Toke Keizer, Beo Temming, Puck de Bruin, Betty Tombrink, Annie Brouer en Ria v. d. Brul.

Op verzoek van Herbido was in diezelfde maand de Nederlandse Damesvoetbalbond al opgericht, waarbij dertien vrouwenclubs zich aansloten. De KNVB wilde daar helemaal niets mee te maken hebben, maar toch werd er met West-Duitsland een afspraak gemaakt om op 23 september 1956 de eerste interland te spelen – officieus natuurlijk. Herbido was vertegenwoordigd met maar liefst vier speelsters. Nederland verloor deze historische wedstrijd met 2-1.

Aan het enthousiasme kwam al snel een einde vanwege structurele tegenwerking van de KNVB om het vrouwenvoetbal te ontwikkelen. Ook Van Manen was zo gedwongen om te stoppen met voetbal en terug te keren naar het handbal. Haar droom om zelf een voorbeeld te worden voor meisjes zou ze nooit vervullen.

Pas in 1971 erkende de KNVB voor de eerste keer de vrouwencompetities. De echte doorbraak van deze sport was in 2017 toen het Nederlands vrouwenelftal volkomen onverwacht het Europees Kampioenschap won, in eigen land nog wel.

IJsselstein

Shanice van de Sanden was één van de toonaangevende spelers uit dit team. Vlak voor aanvang van dit toernooi schreef ze al geschiedenis als eerste vrouwelijke voetballer ooit op de voorpagina van Voetbal International, samen met Jill Roord, Jackie Groenen en Vivianne Miedema. Het blad bestond toen meer dan vijftig jaar…

Van de Sanden werd op 2 oktober 1992 in Utrecht geboren. Ze begon als twaalfjarige met voetballen bij VVIJ in IJsselstein. “Ik had een heel leuk team en vond de training leuk,” vertelde ze in 2018 aan het Jeugdjournaal. “Ik ben bij die club blijven hangen.” Ze moest al wel meteen de nodige tegenstand overwinnen, omdat haar broers het er niet helemaal mee eens waren dat hun zus op het voetbalveld stond.

In 2010 belandde ze bij FC Utrecht – het begin van een lange internationale loopbaan in Nederland, Engeland, Frankrijk, Duitsland en inmiddels Mexico. Met Olympique Lyonnais won Van de Sanden drie keer op rij de UEFA Women’s Champions League, de belangrijkste clubprijs van Europa. Ze had zich hierdoor zelf goed leren kennen, zei ze in 2020 in een gesprek met de Volkskrant. “Je voetbalt om te voetballen, maar je moet je rol kennen in het teambelang, je rust vinden en in de trainingen op jezelf focussen.”

Haar sportieve hoogtepunt met het Nederlands elftal beleefde ze in haar eigen stad, waar in 2017 het EK voetbal begon met een wedstrijd tegen Noorwegen. Van de Sanden maakte daar de enige treffer, waarmee het toernooi denderend begon. Een kleine maand later werd dat succesvol afgesloten in Enschede, waar de finale tegen Denemarken met 4-2 werd gewonnen.

In de weken daarna werd Van de Sanden twéé keer gehuldigd in haar eigen regio. In Utrecht zelf vierden 22.000 supporters de Europese titel, waarna Van de Sanden ook nog in IJsselstein feestelijk werd ontvangen.

Gien van Maanen

Voorbeeld

Waar het vrouwenvoetbal in de jaren vijftig een enorme maatschappelijke weerstand ondervond, was dat ruim zestig jaar later volkomen veranderd. Mede door Van de Sanden was in 2017 die tegenstand overwonnen, ook al zijn nog lang niet alle vooroordelen en achterstellingen verdwenen.

In een gesprek met Helden Magazine in 2022 vertelde ze dat ze in haar eigen omgeving ook de nodige weerstand had ondervonden vanwege haar persoonlijke keuzes. “Nu ik een vaste vriendin heb, is er jaloezie. Dan weet ik het ook niet meer, dan moet ik toch voor mezelf kiezen? Zelfs mijn broer met wie ik alles deelde, zie ik niet op dit moment. Hij heeft een slecht beeld van mijn vriendin, maar heeft ook geen moeite gedaan om haar te leren kennen.”

Haar openheid was belangrijk voor de queer-gemeenschap, bleek bijvoorbeeld tijdens de Olympische Spelen van 2021 in Tokio. ‘Van de 16 Nederlandse olympiërs die openlijk uitkomen voor hun geaardheid, spelen er maar liefst acht mee in het vrouwenvoetbal,’ merkte Winq op. ‘De dames Sherida Spitse, Sisca Folkertsma, Vivianne Miedema, Daniëlle van de Donk, Shanice van de Sanden, Anouk Dekker, Stefanie van der Gragt en Merel van Dongen schitteren op het veld én daarbuiten! Zij zijn openlijk lesbisch, en er trots op.’

Zo is de voetbalster uit IJsselstein op twéé manieren een voorbeeld: voor de meisjes die willen voetballen én voor de queer-gemeenschap. “Ik heb zelf nooit echt een voorbeeld gehad,” zei ze daar zelf over. “Des te mooier het is om er voor die kinderen van nu te kunnen zijn.”

Waar Van Maanen nog was gedwongen om vrouwenhoofden op mannelijke voetballers te plakken als haar gedroomde voorbeeld, is dat nu niet meer nodig. En dat hebben we mede te danken aan haar stadsgenoot Shanice van de Sanden.