De verkeerde wissel van Jan Bols op het EK allround van 1971

Heerenveen was in 1971 organisator van het EK allround, nog in de open lucht. Door een wisselfout verspeelde Jan Bols een Europese titel. Een verslag van een zeer rumoerig toernooi.

Jan Bols op het EK van 1971. Foto Rob Mieremet via het Nationaal Archief

Op het EK Schaatsen van 1971 stapte Jan Bols bijna uit de schaduw van Ard Schenk en Kees Verkerk. Na een goede 500 meter op de zaterdag leek hij op weg naar een Europese titel, maar toen kwam de 5.000 meter.

Normaal gesproken was die afstand geen enkel probleem voor Bols, maar juist die dag vergat hij van baan te wisselen. De Nederlander reed namelijk hoog op de baan om zo uit de wind te blijven, die erg hard was dat weekend. Hij vergat daardoor naar beneden te gaan op het gewenste moment en er was toen nog maar één straf mogelijk: diskwalificatie.

De Noorse tv-commentator had het meteen door, al tijdens de race. Daarom voorspelde hij nog voor de finish van Bols dat deze race niet zonder gevolgen zou blijven. En daarmee had hij het bij het rechte eind.

Het publiek in Heerenveen werd echter niet verteld waarom tot diskwalificatie was besloten en kwam daarom in opstand toen Bols opeens was uitgesloten van deelname. Bommeldingen, relletjes en zelfs geweldpleging tegen Bols’ directe concurrent Dag Fornaess (Noorwegen) waren hiervan het gevolg. Het normaal zo brave Nederlandse schaatspubliek verloor zichzelf dat weekend in onsportief gedrag op een zeldzaam vertoonde manier.

Boze oma

Alexander Tsjekuljajev was de directe tegenstander van Bols op die 5.000 meter. Fornaess had al gereden en hoorde in de kleedkamer van de diskwalificatie. Het publiek gaf de Noor de schuld van de straf, alsof hij verantwoordelijk was voor de foute wissel.

Op de tweede dag, op zondag, werd hij helemaal mikpunt van hoon en spot. Fornaess: “Ik merkte pas iets van die problemen zondagochtend bij het stadion. Een oud vrouwtje met een paraplu kwam naar me toe en sloeg me zo op het hoofd! Ik had geen idee wat er aan de hand was. Een oud dametje! Daarna deed het publiek er alles aan om mijn start te verstoren. De toeschouwers wilden maar niet stil worden. Dat motiveerde me echter alleen maar meer om iedereen te verslaan. Ze begonnen sinaasappelen en flessen op het ijs te gooien. Er was geschreeuw en boegeroep van 20.000 man. Ik dacht: Wat gebeurt hier?”

Toch reed hij een goede tijd: “Ik reed mijn rondje uit en stak mijn armen omhoog. Er kwam meer boegeroep. Het was een gevecht: ik wilde niet van het publiek verliezen. Ard en Kees reageerden wel heel aardig. Ze bleven bij me en praatten met me. Ze gingen ook met me mee naar de huldiging om me te beschermen.”

Bommeldingen

Het is in Nederland een unicum dat bij het schaatsen een winnaar tegen het vooringenomen publiek moet worden beschermd. Maar ook de verantwoordelijke scheidsrechter Henny Roos werd bedreigd. Zijn zoon zei hierover in 2004: “Nog datzelfde weekend is er een bommelding binnengekomen, dat er een bom in zijn auto zou zijn gestopt. Die is door de politie grotendeels uit elkaar gehaald. Onder politiebegeleiding is hij daarna naar het hotel gebracht. Het was heel naar.”

De zondag verliep verschrikkelijk voor Roos: “De spanning liep per minuut omhoog. Het was niet echt leuk. Mijn vader werd letterlijk bedreigd. Die tweede dag is hij niet op het ijs geweest – de enige dag in zijn leven dat zo iets is gebeurd. Er was een enorme druk op hem door het publiek.”

Ondanks alle protesten werd Fornaess uiteindelijk Europees kampioen. In een terugblik in 2005 was Bols heel kort over zijn diskwalificatie: “Ik had fout gewisseld. Dat is mijn schuld geweest en van niemand anders. Als ik er nu op terugkijk, heeft het zelfs nog zijn voordelen gehad ook, want nog steeds word ik herkend vanwege die wissel.”