De Tour-films van 1953 zijn een eerbetoon voor een unieke wielergeneratie
Binnen een week zijn drie legendarische wielrenners overleden, die er in de jaren 50 voor zorgden dat Nederland een belangrijk land in de Tour de France werd.
De Tour-film, die Polygoon ons voorzet en die ongeveer 55 minuten duurt, heeft ons eerlijk gezegd wat teleurgesteld.
Dat was geen toeval want de Tour van 1953 was verreweg de succesvolste voor Nederland tot dan toe. Met maar liefs vier Nederlandse etappeoverwinningen (Gerrit Voorting, Jan Nolten, Wim van Est en Wout Wagtmans), een vijfde plaats van Wout Wagtmans in het eindklassement, en als klap op de vuurpijl een ongekende overwinning van de Nederlandse ploeg in het ploegenklassement, steeg de tourkoorts in eigen land naar ongekende hoogte. De huldiging van de winnende ploeg in het Olympisch Stadion trok niet minder dan 40.000 toeschouwers.
De redactie voor de film werd uitbesteed aan sportjournalist Jan Cottaar. Een logische keuze, want Cottaar was al sportjournalist vanaf 1938 – eerst voor dagblad De Tijd, en vanaf 1952 voor de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Bovendien had Cottaar vanaf 1949 een eigen sportrubriek voor de KRO-radio, waarin hij ’s zomers ook verslag deed van de Tour de France.
De recensent van De Waarheid constateerde daarom: ‘De Tour-film, die Polygoon ons voorzet en die ongeveer 55 minuten duurt, heeft ons eerlijk gezegd wat teleurgesteld. Het rustige commentaar van Jan Cottaar kan niet verhelen dat het weinig meer dan wat journaalfragmenten zijn, zoals wij ze de laatste drie weken in het bioscoopnieuws hebben gezien.
De film is dus allerminst een weergave van de successen van de voortreffelijke Nederlandse ploeg, welke niet meer aandacht wordt geschonken dan de overige deelnemers. Sterker nog: tijdens een der rustdagen worden verschillende deelnemers naar voren gehaald, doch een Nederlands gezicht is er niet bij.
Jan Cottaar heeft kennelijk met deze handicap geworsteld, zodat zijn overigens goede reportage niet altijd door het beeld wordt ondersteund. Deze bezwaren worden niet opgeheven door er een begin en een slot aan te breien waarin men de indruk zou kunnen krijgen met een Nederlandse film over de bijzondere prestaties van Nederlanders in de Tour te doen te hebben. Het slot is een kort vraaggesprek tussen Jan Cottaar enerzijds en Kees Pellenaars en Wout Wagtmans anderzijds.’
De redenen die de recensent van De Waarheid noemt, zijn vermoedelijk ook de reden geweest dat de film geen groot succes is geworden. De wielerliefhebbers hadden de meeste beelden al gezien, en kwamen voor de totaalfilm niet opnieuw massaal naar de bioscoop. Om die reden bleef het bij een eenmalig Tourfilm-experiment van Polygoon.
Nog een Tour-film van 1953!
Na onderzoek van Marnix Koolhaas bleek er in 1953 nog een film te zijn gemaakt over dezelfde Tour, die wél een succes was! Ruim zestig jaar later is die alleen volkomen vergeten, alhoewel de bezoekers ervoor in de rij stonden. En ook de sportjournalisten waren enthousiast.
Het ging om een product van Haghe-film, het filmbedrijf van de in 1952 overleden Nederlandse filmpionier Willy Mullens. Zijn zoons Albert en Wiebe hadden het overgenomen en waren zo naar Frankrijk gereisd. Hun cameraman was Hannes de Boer, die nota bene eerder voor Polygoon had gewerkt. Drie weken lang volgden ze de wielrenners, in innige samenwerking met de Italiaanse collega’s van Cinesport.
Het werden wonderlijke weken, want de Tour-leiding werkte zoveel mogelijk tegen, zodat veel opnames in het geniep werden geschoten. Ook gaven de makers zichzelf maar enkele dagen voor de eindmontage om de film nog in dezelfde week van de finish naar de bioscoop te brengen.
Zestig jaar later zit deze opname niet meer in de bestanden van Beeld & Geluid, het archief van de publieke omroep. Waar Koolhaas aanvankelijk dacht dat deze film verloren was geraakt, kwam hij erachter dat die in 1998 nog was vertoond. Het NRC Handelsblad schreef toen namelijk over het Nederlands Filmmuseum, dat in de zomer van dat jaar een aantal sportfilms vertoonde.
‘Het Filmmuseum heeft aardig spul uit het archief gelicht,’ aldus het dagblad. ‘Een reclamefilmpje uit 1935, waarin radiocommentator Han Hollander Chief Whip aanprijst als ‘de gezonde sigaret’, de documentaire Nummer 14: Johan Cruijff van Maarten de Vos (1973) en een heel curieus Brits portretje van Fanny Blankers-Koen, The Speed Queen (1952), voorafgaand aan de film van Wiebe Mullens over de Tour de France van 1953.’
Navraag leert dat deze wielerfilm in 2015 nog steeds is opgeslagen bij EYE, alhoewel nog niet gedigitaliseerd. Heeft er iemand geld om dat nu te regelen als laatste eerbetoon aan deze unieke wielergeneratie van de jaren 50? Of dat we de digitalisatie van deze guerila-wielerfilm even crowdfunden? Als we opschieten is alles af voor de Tour-start dit jaar in Utrecht.
