Nederlandse regering legde koningin Wilhelmina een officieel fietsverbod op

Koningin Máxima is met de fiets naar het Kunstmuseum Den Haag gereden. Haar voorganger kreeg in 1898 nog een expliciet regeringsverbod om met een rijwiel in het openbaar te verschijnen. Een foto uit 1935 van koningin Wilhelmina en prinses Juliana tijdens een fietstochtje sloeg daarom dan ook in als een bom. Een gratis artikel, maar een donatie is aardig – onderaan deze pagina.

Koningin Juliana in 1975, foto via het Nationaal Archief

Eind negentiende eeuw was de fiets in opkomst in Nederland. Ook koningin Wilhelmina hield ervan om hiermee een tochtje te maken. Dat zorgde voor grote zorg bij de Haagse autoriteiten, zodat er een debat ontstond over ‘de vraag of de jonge Koningin mocht fietsrijden’. Daar kon geen sprake van zijn, en zo sprak de regering in de zomer van 1898 een veto uit – ‘met het oog op de toekomst’.

Dat verbod zorgde ongetwijfeld voor teleurstelling bij de piepjonge vorstin, want volgens het Leidsch Dagblad van 22 september 1900 was ze juist verzot op het rijwiel: ‘Wilhelmina houdt van beweging, rijdt paard, ment, roeit, speelt tennis en fietst uitstekend.’

Bij dat laatste stond overigens nog wel een vraagteken tussen haakjes erbij, want door het fietsverbod kon ze de buitenwereld tenslotte niet tonen of ze dat echt zo uitstekend kon. Hoe dan ook: eind negentiende eeuw mocht de Nederlandse koningin niet fietsen.

Katwijk

Wilhelmina legde zich blijkbaar neer bij deze beperking, want in de decennia daarna nam geen enkele onderdaan haar ooit op een fiets waar – in ieder geval niet in de openbare ruimte. In maart 1933 stonden de inwoners van Katwijk daarom met open mond te kijken toen de koningin onaangekondigd op de fiets voorbij kwam.

De Leidsche Courant wijdde er een compleet artikel aan: ‘De koningin – als is zij door de eeuwen her van “Duytschen bloet “- is een echt-nationale figuur. H.M. heeft dat reeds meermalen bewezen. Maar dat de koningin zóó typisch-nationaal zich zou gedragen door een fiets te bestijgen en een toertje om te maken, hadden wij niet verwacht.’

Waarom Wilhelmina na 35 jaar gehoorzaamheid opeens besloot twintig kilometer over de openbare weg te fietsen is een raadsel, maar het leek haar populariteit wel te vergroten: ‘Het zal zeker bij de Nederlandsche bevolking in goede aarde vallen, dat de koningin is gaan fietsen – nog wel op een fiets met belastingplaatje…’

Dat ze die dag de tegenwind ontweek door vlak buiten Katwijk met fiets en al in een koninklijke auto te stappen, die haar naar huis reed, werd haar daarom vergeven. Het was dan wel weer jammer dat er niemand met een fototoestel langs de weg stond om dit historische moment voor de eeuwigheid vast te leggen.

Zeven weken wachten

Dat gebeurde pas ruim een jaar later toen Leo Ham van fotobureau Gompers de eerste was die de fietsende vorstin voor de camera kreeg. Deze foto ging de hele wereld over, want koninginnen fietsen tenslotte niet.

Met Het Vrije Volk keek Ham in 1979 terug op dat historische moment. “Ik was toen 23 en kreeg te horen dat ik bij Huis den Bosch moest gaan posten. Daar stond ik dan dag in dag uit met mijn fietsje in de kou en maar wachten. Zeven weken heb ik daar staan wachten, van ’s morgens negen uur totdat het donker werd.” Het wachten werd beloond, want opeens kwamen Wilhelmina en Juliana voorbij.

Deze historische afbeelding van Wilhelmina is echter verloren gegaan, omdat de Joodse Gompers met vrouw en dochter in 1942 werd afgevoerd. Ham: ‘Het hele archief is toen door de Duitsers vernietigd.’ Vader, moeder en dochter Gompers keerden nooit meer terug.

Los van dit vreselijke lot betekende dit ook dat een wereldberoemde foto van koningin Wilhelmina voor altijd verloren leek, maar dankzij moderne digitale technieken is het een kleine moeite om deze terug te vinden – hier. Met een gerichte zoekopdracht in het digitale krantenarchief van de Koninklijke Bibliotheek kunnen we deze historische afbeelding opnieuw tonen.

De ban was opeens gebroken, want vanaf dat moment toonde Wilhelmina zich regelmatig in het openbaar op de fiets. Hieraan zat wel een groter belang, bleek op 11 oktober 1939 toen er weer eens een foto van een fietsende koningin in de kranten stond. ‘Sinds de regeering een beroep heeft gedaan om zuinigheid met benzine te betrachten,’ stond in het onderschrift, ‘is ons Koninklijk Huis een der eerste geweest om het goede voorbeeld te geven. Zoo konden de Hagenaars gistermiddag H.M. de Koningin zien fietsen op den ouden Scheveningschen weg.’

In de openbaarheid verschijnen op een tweewieler werd zo ook een uitstekend propagandamiddel.

Symbool

Precies 25 jaar later – Wilhelmina was toen al twee jaar dood – zat het verhaal van de zuinige koningin in de collectieve herinnering. Het Nieuwsblad van het Noorden schreef op 21 februari 1964: ‘Wilhelmina was de meest democratische van alle Oranje-vorsten en toen het land in de crisisjaren van dertig ernstig moest bezuinigen, voerde zij de fiets in als gewoon vervoermiddel voor zichzelf en de leden van hof en regering. In Londen tijdens Hitlers bezetting van de Lage Landen noemde Churchill haar de enige man onder alle uitgeweken souvereinen en staatsen regeringshoofden. Ze keerde, natuurlijk per fiets, naar het vaderland terug, bracht daar orde op zaken na de catastrofale Duitse bezetting en trad toen af ten gunste van haar dochter.’

Waar de fiets in 1898 voor de piepjonge koningin verboden terrein was, was het een halve eeuw later een symbool voor onverzettelijkheid en Hollandse nuchterheid. In 1898 mocht een koningin niet fietsen, maar in 1948 werd niets anders meer verwacht. Máxima mag Leo Ham dus dankbaar zijn dat hij in 1935 zoveel geduld had, want sindsdien weten we dat ook koninginnen kunnen fietsen.