De Nederlandse regering legde koningin Wilhelmina in 1898 een officieel fietsverbod op
Precies 125 jaar geleden kreeg koningin Wilhelmina een officieel verbod om met een rijwiel in het openbaar te verschijnen. Dat gebeurde na een verzoek van koningin Emma, die bang was dat haar dochter anders onvruchtbaar zou worden.
Koningin Wilhelmina in 1897. Foto via het Haags Gemeentearchief
Eind negentiende eeuw was de fiets in opkomst in Nederland. In 1897 werd zelfs koningin Wilhelmina gegrepen door de velomanie, zo citeerden Nederlandse dagbladen de Wiener Blatter. ‘De jonge Koningin van Holland woonde tijdens haar verblijf te Weenen incognito een wielrij-wedstrijd bij, en had zooveel behagen in deze sport, dat zij haar vurigen wensch te kennen gaf om het wielrijden te leeren. Onmiddellijk werd er een voortreffelijke machine gekocht en mee haar huis genomen.’
Haar moeder Emma maakte zich grote zorgen, omdat zij meende dat hierdoor een te groot risico bestond voor de vruchtbaarheid van haar dochter, en daarmee de toekomst van het Nederlandse koningshuis. ‘Persoonlijk is Hare Majesteit geen voorstandster van het wielrijden, omdat zij het gevaarlijk acht.’
Emma schakelde daarom de Haagse autoriteiten in met ‘de vraag of de jonge Koningin mocht fietsrijden’. Daar kon geen sprake van zijn, en zo meldden Nederlandse media precies 125 jaar geleden dat de regering een verbod had afgekondigd. “Wij moeten Uwe Majesteit vriendelijk verzoeken van haar voornemen af te zien, ook al is het gevaar, dat in wielrijden ligt, zéér gering.”
Als troost kreeg Wilhelmina daarna een Schots vierspan voor pony’s, zo althans schreef de krant in Wenen.
Katwijk
Er bestaat geen onafhankelijke bron voor dit koninklijke fietsverbod, omdat de Nederlandse pers alleen maar buitenlandse media citeerde. Toch valt het op dat Wilhelmina zich in de decennia daarna niet meer liet zien op een rijwiel. In maart 1933 stonden de inwoners van Katwijk daarom met open mond te kijken toen zij onaangekondigd op de fiets voorbij kwam.
De Leidsche Courant wijdde er een compleet artikel aan: ‘De koningin – als is zij door de eeuwen her van “Duytschen bloet “- is een echt-nationale figuur. H.M. heeft dat reeds meermalen bewezen. Maar dat de koningin zóó typisch-nationaal zich zou gedragen door een fiets te bestijgen en een toertje om te maken, hadden wij niet verwacht.’
Waarom Wilhelmina na 35 jaar opeens besloot om twintig kilometer over de openbare weg te fietsen is een raadsel, maar het leek haar populariteit wel te vergroten: ‘Het zal zeker bij de Nederlandsche bevolking in goede aarde vallen, dat de koningin is gaan fietsen – nog wel op een fiets met belastingplaatje…’
Dat ze die dag de tegenwind ontweek door vlak buiten Katwijk met fiets en al in een koninklijke auto te stappen, die haar naar huis reed, werd haar daarom vergeven. Het was dan wel weer jammer dat er niemand met een fototoestel langs de weg stond om dit historische moment voor de eeuwigheid vast te leggen.
Zeven weken wachten
Dat gebeurde pas ruim een jaar later toen Leo Ham van fotobureau Gompers de eerste was die de fietsende vorstin voor de camera kreeg. Deze foto ging de hele wereld over, want koninginnen fietsen tenslotte niet.
Met Het Vrije Volk keek Ham in 1979 terug op dat historische moment. “Ik was toen 23 en kreeg te horen dat ik bij Huis den Bosch moest gaan posten. Daar stond ik dan dag in dag uit met mijn fietsje in de kou en maar wachten. Zeven weken heb ik daar staan wachten, van ’s morgens negen uur totdat het donker werd.” Het wachten werd beloond, want opeens kwamen Wilhelmina en Juliana voorbij.
De ban was daarmee gebroken, want vanaf dat moment toonde Wilhelmina zich regelmatig in het openbaar op de fiets. Hieraan zat wel een groter belang, bleek op 11 oktober 1939 toen er weer eens een foto van een fietsende koningin in de kranten stond. ‘Sinds de regeering een beroep heeft gedaan om zuinigheid met benzine te betrachten,’ stond in het onderschrift, ‘is ons Koninklijk Huis een der eerste geweest om het goede voorbeeld te geven. Zoo konden de Hagenaars gistermiddag H.M. de Koningin zien fietsen op den ouden Scheveningschen weg.’
In de openbaarheid verschijnen op een tweewieler werd zo ook een uitstekend propagandamiddel.
Symbool
Precies 25 jaar later – Wilhelmina was toen al twee jaar dood – zat het verhaal van de zuinige koningin in de collectieve herinnering. Het Nieuwsblad van het Noorden schreef op 21 februari 1964: ‘Wilhelmina was de meest democratische van alle Oranje-vorsten en toen het land in de crisisjaren van dertig ernstig moest bezuinigen, voerde zij de fiets in als gewoon vervoermiddel voor zichzelf en de leden van hof en regering. In Londen tijdens Hitlers bezetting van de Lage Landen noemde Churchill haar de enige man onder alle uitgeweken souvereinen en staatsen regeringshoofden. Ze keerde, natuurlijk per fiets, naar het vaderland terug, bracht daar orde op zaken na de catastrofale Duitse bezetting en trad toen af ten gunste van haar dochter.’
Waar de fiets in 1898 voor de piepjonge koningin verboden terrein was, was het een halve eeuw later een symbool voor onverzettelijkheid en Hollandse nuchterheid. In 1898 mocht een koningin niet fietsen, maar in 1948 werd niets anders meer verwacht