Ronde van Vlaanderen: klassieker van buitencategorie

Komende zondag wordt de 102-de editie van de Ronde van Vlaanderen verreden. De Ronde is het sluitstuk van de Settimana Sancta, de Heilige Vlaamse wielerweek, zoals Fabian Cancellara in 2013 de anderhalve week voor de Ronde noemde. Het begon vorige week op woensdag met de Tweedaagse De Panne, vervolgens was er op vrijdag de E3-prijs. Zondag werd  Gent Wevelgem verreden en deze week is er op woensdag Dwars door Vlaanderen. Als kroonstuk, waar alles om draait, is er zondag de Ronde van Vlaanderen.

Door Jan de Leeuw

Tegenwoordig wordt de Ronde altijd op de veertiende zondag van het jaar gereden. Zes renners wonnen de Ronde ooit driemaal: de Belgen Achiel Buysse, Eric Leman, Johan Museeuw en Tom Boonen. Daarnaast de Italiaan Fiorenzo Magni en de Zwitser Fabian Cancellara. Jan Raas is de succesvolste Nederlander met twee overwinningen en twee derde plaatsen. Andere Nederlandse winnaars waren Wim van Est (1953), Jo de Roo (1965), Evert Dolman (1971), Cees Bal (1975), Hennie Kuiper (1981), Johan Lammerts (1984). Adri van der Poel was in 1986 de laatste Nederlandse winnaar van de Ronde.

Vlaanderen is koers en koers is Vlaanderen

De wielersport is immens populair in Vlaanderen. Het maakt een belangrijk deel uit van haar cultuur. (Kemmeren & De Leeuw, 2018) De populariteit van wielrennen in Vlaanderen heeft onder andere een basis in de successen van twee Vlaamse renners aan het begin van de vorige eeuw: Cyriel Van Hauwaert en Odiel Defraeye. Van Houwaert won klassiekers als Bordeaux-Parijs (1907), Milaan-San Remo en Parijs-Roubaix (1908). Defraeye slaagde erin als eerste Belg de Tour de France op zijn naam te schrijven in 1912. Deze successen zorgden voor een golf van enthousiasme en euforie in Vlaanderen en België. Het zette het wielrennen op de kaart bij onze zuiderburen. (Ameye, 2015)

Veel dorpen en stadjes in Vlaanderen hebben (of hadden) hun eigen wielerheld: Roeselare heeft Jempi Monseré; Baal heeft Sven Nys en verder zijn er de combinaties van Leuven en Jef Scherens, Arendonk en Rik van Steenbergen, en Balen en Tom Boonen. Elke wielerheld heeft een eigen supportersvereniging met een café als thuisbasis.

Vlaanderens Mooiste

De Ronde van Vlaanderen, Vlaanderens Mooiste, werd op 23 mei 1913 voor het eerst gereden, op initiatief van de Léon van den Haute van het blad Sportwereld. (Knuts & Delheye 2013). Deze krant zag in een nieuwe wielerkoers mogelijkheden om de verkoop van het blad te bevorderen.

De eendagswedstrijd verbond de grootste steden in West- en Oost-Vlaanderen. De Ronde groeide uit tot een waarlijk monument. Ze paste heel goed in een omgeving waar wekelijks in dorpen en kleine steden kermiskoersen werden gehouden en vélodrooms en wielerpistes een prominente plaats hadden.

In de decennia voor de Tweede Wereldoorlog, toen de Ronde vooral een Belgische wedstrijd was, kwam het Vlaamse volk bij de Ronde samen “rond hun renners bij hun doortocht over het Vlaamse ‘nationale’ grondgebied, waarbij de laatsten dat volk toonden hoe ze sterk en succesvol konden zijn”. (Knuts, 2014)

De Ronde en de Vlaamse identiteit

De Ronde van Vlaanderen speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de Vlaamse identiteit. (De Jonge, 2007) Vlaamse renners die schitterden in de Ronde, zoals Briek Schotte, Eric Leman, Rik van Looy en Ward Sels, werden eigenschappen toegedicht als ‘meedogenloze hardheid van spier en zenuw’, ‘onuitputtelijke doorzettingsvermogen’, ‘volhardende toewijding’ en een ‘primitief, maar diep vertrouwen’. Deze eigenschappen werden gezien als typisch Vlaamse kenmerken en waarden. Het wezen van ‘d’n Vlaming’ werd er mee getypeerd. Er werd zoiets verondersteld als een ‘Vlaams gen’: wielrennen zou deel uitmaken van het DNA van de Vlaming.

Het woord Flandrien was van oorsprong een Franstalige scheldnaam voor ‘ongemanierde Vlaamse seizoenarbeiders’ in Noord-Frankrijk en Wallonië. (Ameye, 2015) Karel van Wijnendaele – decennialang hoofdredacteur en later ook eigenaar van het blad Sportwereld – maakte er een geuzennaam van voor zijn Vlaamse renners. Flandriens waren ‘boegbeelden van het Vlaamse karakter: arm en volks, maar fysiek en krachtig’. Zo werd Flandrien een eretitel en gebruikte Van Wijnendaele de wielersport om ‘Arm Vlaanderen’ een gevoel van eigenwaarde te geven en te verheffen.

Het Vlaamse volk was er een van kleine boeren en stedelingen, dat onder zware omstandigheden zich als volk omhoog had gewerkt. Van Wijnendaele meende dat het Vlaamse volk sociaal en cultureel achterliep op Franstalig België. De Ronde van Vlaanderen was in zijn ogen “een symboliek sportbeeld van Vlaamse herwording en Vlaamse rasfierheid”. Vlaamse renners – en ook de Ronde van Vlaanderen – speelden een belangrijke rol bij de ontwikkeling en vergroting van het Vlaamse zelfbewustzijn. (Knuts, 2014)

Een klassieker van buitencategorie: Ronde van Vlaanderen

De Ronde van Vlaanderen groeide in de twintigste eeuw misschien wel uit tot de grootste wielerklassieker. Dat heeft aan de ene kant te maken met het parcours: bijna driehonderd kilometer met venijnige hellingen, zware kasseistroken en spiegelgladde kinderkopjes, vaak ook gecombineerd met bar voorjaarsweer: regen, hagel, wind, sneeuw en kou. Bernard Hinault, vijf keer winnaar van de Tour de France, ‘een uit beton gegoten Breton’, meed de wedstrijd als de pest. Volgens hem had de wedstrijd alles te maken met circus en niets met sport. (De Jonge, 2007)

Een tweede reden dat de Ronde tot het grootste wielermonument maakt, is de betekenis die het heeft in de Vlaamse en Belgische cultuur. De Ronde is de Hoogmis van Vlaanderen. Het is de trots van het Vlaamse volk en creëert ongeëvenaarde eensgezindheid. Veel Vlamingen maken van de dag van de Ronde een feestdag. Het is een dag waarop de Vlamingen zich kunnen onderscheiden van anderen, zoals Nederlanders dat hebben tijdens de Elfstedentocht. “De populariteit van de Ronde heeft te maken met het feit dat ‘wij Vlamingen’ die dag collectief boven ons niveau uitstijgen, dat we overwinnaars worden. Dat we, door te kijken, een steentje bijdragen tot die overwinning.” (Wuyts & Vlaeminck, 2013).

De Ronde is een heel belangrijk identiteitssymbool voor Vlaanderen. Dagen van tevoren is de Ronde hét gespreksonderwerp in Vlaanderen en de rest van België. De koers creëert binding onder de Vlamingen: een gevoel tot een (unieke) gemeenschap te horen. Méér dan een miljoen mensen komen er voor op de been in het Vlaamse land. Het zondagse gevoel is nadrukkelijk aanwezig: er wordt gegeten, een pintje gedronken en gesproken over de favorieten voor de wedstrijd. Het is koers, café, bierpomp, frietkot en met de andere leden van de supportersclub gezelligheid beleven en genieten van de koers.

Tot slot

Deze combinatie – een immens zware tocht, maar vooral de betekenis die de Ronde heeft voor de identiteit van Vlaanderen – maakt de Ronde van Vlaanderen tot een wel heel bijzondere klassieker. Vaak wordt de Ronde in een adem genoemd met vier andere klassiekers: Milaan-San Remo, Parijs-Roubaix, Luik-Bastenaken-Luik en Ronde van Lombardije. Maar geen van deze vier heeft een sociaal-culturele betekenis zoals de Ronde die heeft. Vandaar: een klassieker van de buitencategorie.

Verder lezen:

Ameye, T. (2015). Museum in de living, in: De Sportwereld, nr. 72, Amsterdam.
Van Bottenburg, M. (2004). Verbogen competitie. Over de uiteenlopende populariteit van sporten, Arko Sports Media, Nieuwegein.
Knuts, S. (2014). Bochtenwerk op twee wielen, in: De Sportwereld, nr. 70, Stichting De Sportwereld, Amsterdam.
Knuts, S. & Delheye, P. (2013). Journalistieke mythografie ontkracht: niet Van Wijnendaele maar Van den Haute is de vader van de Ronde van Vlaanderen. Etappe. Magazine over historische fietshelden, 2, 16-21.
Knuts, S. & Delheye, P. (2016). Léon van den Haute, journalist, uitgever, ondernemer, conceptualisator en organisator van de Ronde van Vlaanderen​. In: Hans Rombaut (red.), Nationaal Biografisch Woordenboek, dl. 22, Brussel: Koninklijke Academiën van België​, 439-446.
Kemmeren, M. en De Leeuw, J. (2018). Koers is Religie. Op: www.sportnext.nl, 19 februari.
De Jonge, P. (2007). Ronde van Vlaanderen, in: E. van der Meijde en C. Ruesink (2007), De Klassiekers, Nieuw Amsterdam en AD Sportwereld.
Scholten, M. (2017). ‘Heilige’ Vlaamse wielerweek vol passie, NRC Handelsblad, 24 maart.
Wuyts, M. & Vlaeminck, S. (2013). Land van de koers, Borgerhoff & Lamberigts, Gent.