Curling heeft Nederlandse roots
Leeuwarden is vanaf zondag gastheer van het OKT curling, een stokoude sport, die al in de zestiende eeuw op schilderijen werd afgebeeld. Schotten en continentale Europeanen zijn nog altijd in een eindeloze discussie verwikkeld over het ontstaan van deze opmerkelijke ijssport.
Winter, prent van Hans Bol rond 1600, uit de collectie van het Rijksmuseum via Europeana
De eerste schilderijen waarop mensen te zien zijn die aan curling doen werden in de zestiende eeuw gemaakt door schilders uit de Lage Landen, het huidige Nederland en België. Allereerst is daar Winterlandschap met vogelval, van Pieter Breugel de Oude (mogelijk Breda of Breugel, ca.1527 – Brussel 1569) uit 1565. ‘Op dit schilderij zien we twee nog steeds bekende ijsspelen in de praktijk’, zo schrijft historicus Marnix Koolhaas in Schaatsenrijden. Een cultuurgeschiedenis. Zo wordt er ‘met een hockeystick een bal of een schijf naar een met de hand vastgehouden stok geslagen: dit spel is zonder twijfel kolven, een spel dat in Noord-Holland als zaalsport – maar ook soms op ijs – nog steeds wordt gespeeld.
Rivaliteit
Vermeldenswaardig hierbij is het feit dat er over de oorsprong van dit ‘kolven’ – waar golf waarschijnlijk uit is ontstaan – ook een rivaliteit bestaat tussen Schotland en de Lage Landen. Zo bestond er sinds de dertiende eeuw in de Lage Landen een ‘spel metten Colve’. Hierbij was het de bedoeling om in het open veld (of op het ijs) met zo weinig mogelijk slagen een doel te raken.
Colf werd in de middeleeuwen vooral in de stad gespeeld. Door ongelukken met laagvliegende ballen, werd in de meeste steden het spelen van colf verboden. Aan het eind van de zeventiende eeuw werd de colfsport zo steeds minder populair. Ten koste van de lange-afstandsversie rukte de kortebaanvariant kolven op. Kolven wordt – zoals Koolhaas reeds opmerkte – tot op de dag van vandaag nog gespeeld.
De Schotten spelen al sinds het midden van de vijftiende eeuw zoiets als wat we nu golf noemen. Er zijn altijd vrij intensieve handelscontacten geweest tussen de Nederlanden en Schotland. De kans is dan ook groot dat voorlopers van het moderne golf, vanuit de Nederlanden naar Schotland zijn overgewaaid. Uniforme regels voor deze spelvariant werden in 1744 echter officieel als eerste door de Schotten op papier gezet.
Ovale stenen en handvat
Terug naar Winterlandschap met vogelval. Daar wordt meer gespeeld dan enkel ‘kolven’, namelijk ‘een spel dat overduidelijk verwant is aan het huidige curling’, aldus Koolhaas. ‘De ovale stenen hebben zelfs een handvat dat in vier en een halve eeuw nauwelijks veranderd is.’
De Oudere schilderde in 1565 ook Jagers in de sneeuw. Het schilderij staat vol met details uit een zestiende-eeuws dorpsleven. Vanuit de bergen stroomt een kleine rivier vredig naar beneden. In de bocht van de rivier staan enkele huizen, in het vlak rechtsonder zijn tal van schaatsende en sleeënde mensen te zien. Ook wordt op het ijs een vorm van curling gespeeld.
Dan is er nog Winter van Jacob Grimmer (Antwerpen, ca. 1526 – aldaar, ca. 1590). Het is niet exact bekend wanneer dit schilderij werd gemaakt, maar waarschijnlijk het ergens in de tweede helft van de zestiende eeuw zijn geschilderd. Op het werk is op de achtergrond een spel aan de gang dat met een beetje goede wil als curling kan worden herkend.
Bezempje
Tenslotte had ook Robert Willemszoon de Baudous (Brussel 1574 – Amsterdam 1656) iets met curling. Zijn eveneens Winter genaamde werk uit 1591 is in het Rijksmuseum in Amsterdam te bewonderen. Op de ets is een curlingwedstrijd te zien, maar wat het werk erg interessant maakt is het feit dat er een klein bezempje op de baan staat, wat aangeeft dat er tijdens de curlingwedstrijd geveegd werd, net als tegenwoordig het geval is.
De ware oorsprong van curling is verloren gegaan. Er bestaat echter geen twijfel over dat de Schotten het spel in de loop van de zeventiende en achttiende eeuw verder ontwikkelden. Ze verbeterden de materialen, introduceerden officiële regels en zetten deze op papier, net als bij golf.
En ook al ‘heb je de beelden nog’, wie als eerste regels op papier zet, trekt in de geschiedenis doorgaans aan het langste eind.